معارف در جلسه نقد و بررسى کتاب «تاریخ‌گذاری حدیث»، گفت: کتاب حاضر روش جدیدى براى اعتبارسنجى حدیث ارائه مى‌دهد.
به گزارش خبرگزارى بین المللى قرآن (ایکنا)، جلسه نقد و بررسى کتاب تاریخ‌گذارى حدیث که به کوشش و تصحیح سیدعلى آقائى منتشر شده است، شامگاه دیروز برگزار شد. در این جلسه به غیر از سیدعلی آقائی، مجید معارف، رییس دانشکده الهیات دانشگاه تهران، سیدمحمدکاظم رحمتی، عضو هیئت علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی و مهرداد عباسی، دبیر مجموعه قرآن و حدیث انتشارات حکمت حضور داشتند.
آقائى در آغاز نشست گفت: مساله تاریخ‌گذاری حدیث مساله‌ای غربی و محصول اندیشه تاریخی غرب است. در مشابه‌‍سازی روش‌های غربی در مطالعات اسلامی کاستی‌هایی وجود دارد که باید به مبانی این روش‌ها توجه جدى شود.
فقدان نگاه تاریخی در سنت اسلامی
وى ادامه داد: نگاه سنتی در مطالعات اسلامی با نگاه غربی متفاوت است. در سنت اسلامی مساله کمتر از بعد تاریخی بررسی می‌شود و بیشتر به منشاء الهی حدیث توجه می‌شود. بررسی تطور تاریخى، متن دینی از زمان نزول تا کتابت، شرح و تفسیر غالبا در سنت اسلامی مغفول است. سنت اسلامی ما ذهنیت تاریخی ندارد و مطالعات قرآنی و حدیثی در شبکه‌ای غیر تاریخی بررسی می‌شود، در حالی‌که در نگاه غربی وضعیت معکوس است و تاریخ محوریت دارد و در مطالعه هر موضوع لحاظ سیر تاریخی اهمیت زیادی برخوردار است.
آقائى تصریح کرد: ما در این کتاب به دنبال این بودیم که این چشم‌انداز را معرفی کنیم و در این زمینه مشکل زیادی داشتیم، زیرا ادبیات این بحث در کشور ما وجود ندارد و هنر این کتاب این است که ادبیات تاریخ‌گذاری حدیث را که بسیار کم بوده به حد قابل توجهی برساند.
وی با بیان اینکه ساختار کتاب به گونه‌ای تنظیم شده است که رویکردهای مختلف در این حوزه معرفی شود، گفت: از افراطی‌ترین اندیشمندان غربی که نگاه شکاکانه به حدیث دارند تا اندیشمندان اسلامی که در غرب تحصیل کردهاند در این کتاب منعکس شده‌اند.
وی ادامه داد: شما روش تاریخی را در مثال‌هایی از استفاده آن ملاحظه می‌کنید و در این کتاب، مجزا به مبانی روش تاریخ‌گذاری پرداخته نشده است و خواننده طرح تئوری‌های غربی و ناقدان غربی را در یک مجموعه می‌بیند و چهره‌ها و صداهای متفاوت معرفی شده‌اند.
مزایا و معایب کتاب از نگاه معارف
معارف در ادامه نشست گفت: من مقاله‌ای در بررسی این کتاب برای مجله فرهنگ امروز نوشته‌ام که به گزارش آن خواهم پرداخت. این کتاب از امتیازات زیادی برخوردار است.
وی ادامه داد: این کتاب دیدگاه دانشمندان غربی را در مورد تاریخ گذاری حدیث ارائه داده و تحول روش‌ها را نشان داده است. همچنین تقابل آراء خاورشناسان بدبین به اصالت روایات اسلامی با خاورشناسان معتدل و منصف به درستی بیان شده است.
وی تصریح کرد: این کتاب از چینش منطقی برخوردار است و خواننده را از پراکنده‌خوانی نجات داده و او باید به ترتیب فصول به مطالعه این اثر بپردازد.
وی افزود: تقابل آراء خاورشناسان با برخی از پژوهشگران مسلمان نمایانده شده است. خاورشناسى دوره‌های مختلفی داشته است که از نفی اعتبار حدیث تا رویکرد علمی و منصفانه را شامل می‌شود که این دوره در این کتاب نشان داده شده است.
معارف تصریح کرد: رویکرد استدلالی و تحلیلی این کتاب از مساله‌مدار بودن آن خبر می‌دهد که در آن نویسندگان تلاش کردهاند تا فرضیات خود را اثبات کنند. از سویی دیگر، این کتاب حصول نوعی آشنایی تطبیقی بین اصطلاحات علم الحدیث مسلمانان با اندیشه غربی مانند «حلقه اشتراک» را ممکن مى کند. در این کتاب تلاش در بازسازی متن برخی روایات که از طریق تشکیل خانواده آن حدیث از طریق مشترکات حدیث با تمرکز بر هسته اصلی صورت گرفته است.
معارف با بیان اینکه از سوی دیگر کتاب اشکالاتی دارد که می‌توان آن را به اشکالات صوری و محتوایی تقسیم کرد، گفت: اشکالات صوری عبارت است از فونت ریز و چاپ نمودارهایی بسیار ریز، فقدان کتاب‌نامه، اشتباهات چاپی در صفحه‌بندی و تکرار عنوان فصل یازدهم در صفحات مربوط به فصل دوازده.
وى ادامه داد: مطرح شد که بحث تاریخ‌گذاری در مطالعات سنتی وجود ندارد درحالی که این در عناوینی دیگر مانند ناسخ و منسوخ براى این روش وجود داشته است و یا می‌توان آن را بومی‌سازی کرده و به کار گرفت.
معارف تصریح کرد: در این کتاب حضور متفکران مسلمان به جز در فصل چهار و دوازده کم‌رنگ بوده است. از سوی دیگر کتاب بسیار سنگین و مغلق است و من برخی از فصول را یک الی دو بار مطالعه کردم.
وى افزود: از سوی دیگر می‌شد از برخی از اصطلاحات جا افتاده در میان مسلمانان مانند «نقل به معنا» استفاده کرد. مسلمانان از قدیم اختصاص متون مختلف برای یک روایات را ذیل «نقل به معنا» عنوان کردهاند.
دغدغه اصلى کتاب انتقال مکتوب است
در ادامه نشست رحمتى گفت: به نظر می‌رسد دغدغه اصلی این کتاب بحث انتقال حدیث از سنت شفاهی به مکتوب باشد. کتاب حدیثی اهل سنت مکتوباتی بوده است که در روند ۱۵۰ ساله به صورت نهایی درآمده که به این دوره دوران شکل‌گیری می‌گویند.
وى افزود: بیشتر مقالات به سندپژوهشی اشاره کرده و کمتر به خود متن توجه کردهاند. متون اسلامی درجه‌بندی دارند و اعتیار متون خارج از برخی متون مهم که برای صدور حکم استفاده می‌شود قابل مساحمه است.
هدف آشنایى با روش هاى غربى است
عباسی به ارائه توضیحاتی در خصوص مجموعه قرآن و حدیث انتشارات حکمت، گفت: هدف این مجموعه معرفی روش‌های غربی در مطالعات دینی به جامعه ایرانی است. سنت آکادمیک غرب بدون نگاه ایدئولوژیک مطالعاتى بسیار جدی در این زمینه دارد.
وى ادامه داد: سنت اسلام‌شناسی تاریخی قدیمی‌تر از علم روان‌شناسی و اقتصاد در غرب دارد و باید نوعی اسلام‌شناسی شناسی تاسیس شود و ما نیاز داریم تا تاریخ اسلامی شناسی نوین بدانیم.
ناسخ و منسوخ تاریخ‌گذارى حدیث نیست
آقائی در ادامه نشست گفت: هر چند ما می‌توانیم روش‌ها را بومی سازیم، اما باید به مبانی این روش‌ها امانت‌دار باشیم. بحث تاریخ گذاری ناظر بر بحث ناسخ و منسوخ است و ناسخ و منسوخ نمی‌تواند معادل این روش باشد.
وى ادامه داد: این کتاب سنگین است و من این را نکته مثبت کتاب می‌دانم و این تاییدی است بر این که کتاب موفق بوده است. اگر اشکالی وجود داشته باشد به عهده من است و الا مترجمان کار خود را به بهترین وجه انجام داده‌اند.
آقائی افزود: بعضا روش هاى غربی‌ها یکسان مورد استفاده بوده است اما ما اندیشمندان را بر اساس نتایجشان نقد کرده و از روش‌ها غفلت کرده‌ایم. برخی از غربیان که به نتایج مورد نظر ما رسیده‌اند کارشان به نظر ما درست است اما برخی دیگر با همان روش‌ها به نتایج غیر قبول ما رسیده‌اند که ما ایشان را نمی‌پذیریم. در حالی که باید توجه کنیم نقد و نفی نتیجه به نفی روش منجر نمی‌شود و ما در این کتاب سعی کرده‌ایم بگوییم روش‌ها رقیب هم هستند و ما باید روش‌ها را بررسی کنیم.
کتاب حاضر روش جدیدى براى اعتبارسنجى حدیث مى‌دهد
معارف در پاسخ به سوال خبرنگار ایکنا در این خصوص که این کتاب چه چیزی به علم الحدیث موجود در ایران می‌آموزد، گفت: این کتاب می‌تواند در خصوص اعتبار تاریخی حدیث روش جدیدی برای حدیث‌پژوهان ایرانی ایجاد کند. اگر حدیث منبعى تاریخی است، برای صحت و سقم آن جدا از مطالعات و روش‌های سنتی، می‌توان به روشی که در این کتاب ارائه شده است، مراجعه کرد.
