روايات بکر بن محمد و مسئلۀ تعارض در باب سيزدهم رجال شيخ طوسی

نشریه : حدیث پژوهی

نویسنده : پديدآورنده : مژگان سرشار

چکیده :

چند تن از افرادی که در باب سيزدهم رجال شيخ طوسی آمده‌اند، به‌ ظاهر از امامان شيعه روايت نکرده‌اند، در حالی که در کتب حديثی شيعه، رواياتی از آنان به ‌نقل مستقيم از ائمه ديده می‌شود. با وجود اينکه از روات ائمه به ‌شمار آمده‌اند، در باب «من لم يرو عنهم» نيز از آنان ياد شده است. اين مسئله که ظاهراً نوعی اختلاف و تناقض در روش شيخ طوسی است، تحليل‌هايی به دنبال داشته است. اين مقاله با بررسي‏ تفصيلی يک تن از اين راويان، به نام بکر بن محمد ازدی و مرور اجمالی يازده تن از ديگر راويان (در باب سيزدهم) روشن مي‏کند که اين عمل شيخ طوسی در آوردن گروهی از اصحاب ائمه در باب‏های گوناگون رجال، از جمله باب سيزدهم، از روی سهو و نسيان نبوده است، بلکه نوعی جرح غيرمستقيم و مخفی به‏ شمار مي‏آيد. اين امر از طريق بررسی تخليط در متن و سند روايات افراد مذکور يا شخصيت راويان به دست می‌آيد. با تحقيق در روايات اين دست افراد و بررسی شرح حال آنان در زمان نقل روايت و شيوه نقل احاديث آنان، می‌توان مراد تلويحی شيخ را در باب سيزدهم رجال بهتر فهميد. مثلاً تعابيری مانند «روی عن فلان» يا «روی عنه فلان» در همين باب درباره آنان آمده است که نشان می‌دهد خدشه، اضطراب يا تخليطی در طريق روايات آنان وجود دارد يا فرد راوی ضعيف است و شيخ با ذکر آنان در اين باب، آنان يا رواياتشان را به‌ طور غيرمستقيم مورد طعن قرار داده است تا وهن احاديث آنان را متذکر شود. با اين همه، در برخی موارد که شيخ طريق روايات آنان را منقطع دانسته است، طعن وی مردود است؛ زيرا با رجوع به نسخه نجاشی، سند کامل معلوم می‌شود و می‌توان حدس زد که سند کامل نزد طوسی نبوده است.