ابو الجارود

زياد بن منذر، مشهور به ابو الجارود ، از اصحاب امام باقر عليه السلام ، روايت كننده از امام صادق عليه السلام و فردى نابينا بوده است . احاديث تفسيرى او از امام باقر عليه السلام مشهور است .[۱]بسيارى از اين احاديث تفسيرى او در نسخه موجود كتاب تفسير القمّى نقل شده است . ظاهراً شخصى كتاب تفسيرىِ ابو الجارود را در كتاب تفسيرى على بن ابراهيم داخل كرده است . او زيدى مذهب و بنيان گذار فرقه «جاروديه» شمرده شده است .[۲]

وضعيت حديثى و رجالى

از ابو الجارود بيش از صد حديث در كتب اربعه نقل شده است .[۳]محدّثان مشهورى همچون: حسن بن محبوب ، عبد اللَّه بن سنان ، ابان بن عثمان ، عبد اللَّه بن مغيره و محمّد بن سنان از او نقل روايت كرده اند .[۴]

شيخ مفيد رحمه اللَّه او و چند نفر ديگر از راويان احاديث عدد امامان و رؤيت ماه رمضان را اين گونه ستوده است :

من الأعلام الرؤساء المأخوذ عنهم الحلال و الحرام و الفتيا و الأحكام الذين لايطعن عليهم و لا طريق إلى ذمّ واحد منهم .[۵]

از بزرگانى اند كه حلال و حرام و فتوا و حكم از آنها اخذ مى شود و ايراد و اشكال به آنها نمى توان وارد ساخت.

ابن غضائرى - كه به تضعيف راويانْ شهره است - درباره او به ملايمت سخن گفته و او را مدح كرده است :

زياد هو صاحب المقام ، حديثه فى حديث أصحابنا أكثر منه فى الزيدية و أصحابنا يكرهون ما رواه محمّد بن سنان عنه و يعتمدون ما رواه محمّد بن بكر الأرحبى .[۶]

او در حديث شيعه، داراى جايگاه مناسبى است. روايات او در ميان شيعه اماميه، بيش از زيديه است . عالمان ما تنها احاديث محمد بن سنان از او را ناپسند مى شمارند؛ ولى احايث محمّد بن بكر ارحبى از او را معتبر مى دانند.

سخن ابن غضائرى حاكى از آن است كه احاديث ابو الجارود را پذيرفته است . او تنها احاديثى را كه از طريق محمّد بن سنان از او نقل شده، مورد پذيرش عالمان نمى داند . اين نكته با توجّه به تفاوت طبقات و تضعيف محمّد بن سنان است و ارتباطى با عدم وثاقت ابو الجارود ندارد .

عالمان مشهور رجالى همانند نجاشى و شيخ طوسى ، او را از منظر نقل روايت ، تضعيف نكرده اند . تنها كشّى در كتاب رجالى خويش ، احاديثى از امام صادق عليه السلام نقل كرده است كه به دگرگونى او و پشت كردن به حق و دروغگويى اشاره دارد .[۷]ضعيف بودن اسناد تمامىِ اين متون ، سبب كاهش اعتماد بدان مى گردد .[۸]

نتيجه گيرى : با توجّه به مجموع قرائن ذكر شده بويژه روايت كردن اجلّاى اصحاب از ابو الجارود ، توثيق عام شيخ مفيد ، مدح نسبىِ ابن غضائرى و عدم تصريح به ضعف او توسط رجاليان ، وثاقت او اثبات مى شود و احاديث او مورد پذيرش خواهد بود . گفتنى است كه در كتاب معجم رجال الحديث ، توثيق ابو الجارود به سبب واقع شدن او در كتاب كامل الزيارات و تفسير على بن ابراهيم تقويت شده است ؛[۹]ولى به سبب عدم پذيرش اين مبنا و عدم تماميت ادّعاى حضور ابو الجارود در احاديث كتاب تفسير القمى ، اين گونه توثيق، مورد پذيرش نخواهد بود .[۱۰]

مذهب ابو الجارود

مجموعه گزارش هاى رجالى ، بر صحّت مذهب او در ابتداى عمر خويش و در زمان امامت امام باقر عليه السلام دلالت دارند . منابع رجالىِ شيعه ، صراحتاً زيدى بودن او[۱۱]و يا تغيير مذهب او به زيديه[۱۲]را نيز گزارش كرده اند .

اين گزارش ها سبب پديد آمدن پرسش ها و نكته هايى در باره ابو الجارود گشته است :

۱ . چگونه متنى چنين صريح ، مهم و تأثيرگذار در عدد امامان توسط شخصى نقل شده كه بدان معتقد نيست؟

۲ . آيا او واقعاً زيدى بوده است؟ در اين صورت، چگونه حديثِ لوح را گزارش كرده است؟

۳ . يا او در اواخر عمر خود، مذهب زيديه را ترك كرده و به مذهب اماميه روى آورده است؟ با توجّه به آن كه حسن بن محبوب، سال هاى پايانىِ زندگى ابوالجارود را درك كرده و اين حديث را در آن دوران از او شنيده است .

۴ . حتى اگر رجوع ابو الجارود را نيز بپذيريم، نتيجه اين سخن آن خواهد بود كه او حديث لوح را از امام باقر عليه السلام شنيده است . در سال هاى بعد، بر خلاف آن عمل كرده و مذهب زيدى را پذيرفته و در آخر عمر، دوباره به مذهب حق بازگشته است .

به نظر مى رسد كه ادّعاى زيدى بودن او يا تأسيس فرقه جاروديه، ناشى از تمايلات سياسى ابو الجارود بوده است . او از جهت سياسى، با قيام و انقلاب زيديان موافق بوده و آن را تبليغ مى كرده است .[۱۳]

از اين رو در سال هاى فعاليت زيديان، شبهه زيدى بودن او مطرح شده است. گفتنى است كه نگاشته هاى موجود در كتاب هاى ملل و نحل، از دقت لازم برخوردار نيست؛ زيرا آنان به مقتضاى كتاب خود، در صدد تكثير فرقه ها و نحله ها بوده و تنها به صرف احتمال يا گفته اى، فرقه اى جديد معرفى مى كنند. لذا قرائت ابو الجارود به زيديان، قابل پذيرش است؛ ولى اعتقاد او به امامت زيد را نمى توان تأييد كرد.

افزون بر اين ، انتساب عقايد فرقه جاروديه به شخص ابو الجارود نيز قابل اثبات نيست .

بنا بر اين با توجّه به شهرت حديث لوح و بزرگىِ راويان آن ، مى توان اين نظريه را تقويت نمود كه ابو الجارود بر مذهب اماميه بوده و تمايلات سياسى او در دفاع از قيام زيديه ، سبب اتّهام زيدى بودن او گرديده است .