(۹)
تفسیر قرآن كریم در عهد رسول خدا و صحابه (سده اوّل هجرى)
وحیدنیا، نادر
كارشناسى ارشد علوم قرآن و حدیث
دانشگاه آزاد اسلامى اراك
استاد راهنما: گرجیان، محمّدمهدى
استاد مشاور: آشتیانى، محمّدرضا
۱۳۷۴
۱۶۰ص
این تحقیق برآن است تا به تبیین مباحث مربوط به تفسیر قرآن كریم در عهد رسول خدا و یاران ایشان بپردازد و براى این منظور، با مراجعه به منابع مختلف علوم قرآنى از شیعه و سنّى و با كند و كاو در این منابع، نیاز به تفسیر در عهد رسول خدا و نیز حدود و خصوصیات تفسیر قرآن را در این دوره بیان نموده، به معرّفى تنى چند از پیشگامان تفسیر قرآن كریم پس از رسول خدا پرداخته است. محور و ملاك بحث براى نگارنده، كتاب التفسیر و المفسرون ذهبى و كتاب مباحث فى علوم القرآن دكتر صبحى صالح است و كتابهاى دیگر در تاریخ تفسیر و طبقات مفسّران را در مراحل بعد، مورد استفاده قرار داده است. توضیح چند مطلب اساسى، تشكیل دهنده این پایاننامه است. اوّل اینكه: آیا در زمان رسول خدا، نیاز به تفسیر قرآن بوده یا خیر، و اگر بوده چه كسى این وظیفه را برعهده داشته است و اساساً پیامبر اسلام تا چه میزان از آیات قرآن را و به چه شیوههایى تفسیر فرموده است؟ دوم اینكه: از نظر قرآن و سنّت، مراجع تفسیرى پس از پیامبرصلى الله علیه وآله كداماند و اصولاً جایگاه اهل بیتعلیهم السلام در تفسیر قرآن كریم، چگونه جایگاهى است؟ دیگر این كه: ارزش سخنان یاران پیامبرصلى الله علیه وآله در تفسیر قرآن تا چه حدودى بوده و پیشگامان تفسیر قرآن در میان اصحاب چه كسانىاند؟ مطالب این پایاننامه در پنج فصل گنجانده شده است: در فصل اوّل، این عناوین به چشم مىخورد: تاریخچه مطالعاتى، بیان مسئله، پرسشهاى پژوهشى، اهداف مطالعاتى، حدود مطالعاتى، برهان مطالعه، تعریف اصطلاحات پژوهشى: تفسیر، صحابه و اهل بیت. نگارنده، به طور كلّى در این فصل بر آن است تا به تبیین مباحثى كه در این زمینه به صورت مستقل مطرح نشده، بپردازد. به همین علّت كتاب التفسیر و المفسرون ذهبى را بررسى كرده و به تناسب، كتابهاى دیگرى را كه در این زمینه نگاشته شده، معرّفى مىكند. فصل دوم به معرّفى منابع موجود و مورد استفاده اشاره دارد. در این فصل به كتابهایى از قبیل البرهان فى علوم القرآن، الإتقان فى علوم القرآن، التفسیر و المفسّرون، تاریخ تفسیر، علوم القرآن و طبقات مفسران شیعه استشهاد نموده است. در فصل سوم، روش تحقیق، طرح تحقیق، فن تحقیق و طرح تحلیلى مسئله بیان شده است. فصل چهارم نیز مربوط به ارائه و تجزیه و تحلیل اطّلاعات است. در بخش اوّل این فصل به بررسى تفسیر قرآن در عهد رسول خدا پرداخته شده و مباحثى از قبیل: فهم صحابه از قرآن، احتجاج اصحاب پیامبر به تفسیر قرآن، پیامبرصلى الله علیه وآله و تفسیر قرآن، حدود آیات تفسیر شده توسط رسول خدا، رأى سید محمّدباقر حكیم در مسئله، ویژگىهاى تفسیر در عهد رسول خدا، جنبههاى گوناگون تفسیر نبوى و وجوه مختلف تبیین سنّت از قرآن، مطرح شده است. نگارنده در بخش دوم، جایگاه اهل بیتعلیهم السلام را در تفسیر قرآن بیان نموده، كه به تناسب موضوع، وارد بحث فضایل اهل بیتعلیهم السلام در قرآن و سنّت نبوى گردیده است و آیات مربوط به این بحث و همچنین احادیث مستدل در این موضوع را شرح و بسط داده و در ادامه نیز به شخصیت و فضایل امام حسینعلیه السلام و تفسیر عملى قرآن در زندگى امام حسینعلیه السلام و مقام علمى - تفسیرى ابا عبداللَّهعلیه السلام و همچنین نمونهاى از تفاسیر مأثور از امام حسینعلیه السلام اشاره دارد. سومین بخش این فصل در زمینه تفسیر قرآن در میان صحابیان پیامبرصلى الله علیه وآله است. نگارنده، در این راستا، نخست، نظر اهل سنّت در اعتبار قول صحابیان در تفسیر قرآن و همچنین نظر ایشان را در عدالت جمیع اصحاب، مطرح كرده و سپس به نقد و بررسى نظریات آنان پرداخته و ارزش و اهمّیت روایات مأثور از برخى صحابیان را در تفسیر قرآن، بازگو نموده است وى در ادامه این بخش به معرّفى پیشگامان تفسیر در میان اصحاب پرداخته و بزرگانى چون: عبداللَّه بن عبّاس، عبداللَّه بن مسعود و جابر بن عبداللَّه انصارى را به عنوان برجستهترینِ پیشگامان معرّفى نموده است. فصل پنجم، درباره استنتاجات بحث است كه نگارنده به دنبال طرح و بررسى اطّلاعات و گزارشهاى مربوط به تاریخ تفسیر قرآن كریم در عهد رسول خدا و صحابیان ، پنج نتیجه كلّى از بحث ارائه مىكند و در پایان نیز توصیههایى در این زمینه دارد.