و استَعمِلْني بما تَسألُنِي غَداً عَنهُ.[۱]
فراز دیگر از دعای نورانی مکارم الاخلاق این جمله است که به خدا عرض میکنیم خدایا! مرا به کاری وادار که فردا درباره آن از من سؤال میکنی.
چنانچه گذشت، این جمله و جملات قبل و بعد از آن، با هم مرتبط هستند. در جمله قبل داعی از خدا میخواهد او را از آنچه اهتمام به آن مشغولش میسازد، کفایت کند. به این معنا که وسیلهای فراهم سازد تا با پرداختن به کارهای مهمتر، در وقت و عمرش صرفهجویی شود. حال در این جمله آن کار مهمتر را معرفی میکند و آن کاری است که فردا از آن سؤال میشود.
برخی از کارهایی که انسان در این دنیا انجام میدهد، اهمیتی ندارد، لذا در روز قیامت نسبت به آنها مورد سؤال قرار نمیگیرد؛ ولی برخی کارها مسئولیت آور است و چه خوب است که خدا توفیق دهد انسان وقتش را صرف این کارها کند. اما اینکه این کارها چیست که از آنها سؤال میشود؟ خود مسئلهای است که باید روشن شود.
طبق روایات اولین چیزی که از انسان هنگام ورود به عالم برزخ سؤال میشود، سؤال از عقاید است. در روایتی امام سجاد علیه السلام سؤالات «نکیر» و «منکر» را اینگونه بیان میدارند:
ألَا و إنَّ أوَّلَ ما يَسألانِكَ عن ربِّكَ الذي كُنتَ تَعبُدُهُ، و عن نَبيِّكَ الذي ارسِلَ إلَيكَ، و عن دِينِكَ الذي كُنتَ تَدِينُ بهِ، و عن كتابِكَ الذي كُنتَ تَتلُوهُ، و عن إمامِكَ الذي كنتَ تَتَولّاهُ.
بدان! نخستين پرسشى كه آن دو از تو مىكنند درباره پروردگار توست، كه او را مىپرستيدى و درباره پيامبر تو، كه برايت فرستاده شده و درباره دينت، كه به آن باور داشتى و درباره كتابت، كه تلاوتش مىكردى و درباره امامت، كه ولايت او را داشتى.
پس سؤال از خدا، پیامبر، دین، قرآن و امام از اولین پرسشهای عالم قبر است. اینها عقایدی است که باید انسان آنها را باور داشته باشد تا بتواند آنجا پاسخگو باشد. این طور نیست که هر کس در این دنیا با زبان اقرار به این عقاید کند، آنجا هم بتواند جواب دهد، زیرا ممکن است قلباً به آنها معتقد نباشد و به تعبیر قرآن ﴿اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ﴾ باشد و آن روز که دهانش مُهر میشود ﴿الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلى أَفْواهِهِمْ﴾، نتواند اقرار کند.
در ادامه روایت میفرماید، پس از سؤال از عقاید، از عمر و مال انسان سؤال میشود:
ثُمّ عن عُمُرِكَ فيما أفنَيتَهُ، و مالِكَ مِن أينَ اكتَسَبتَهُ و فيما أتلَفتَهُ فَخُذْ حِذرَكَ و انظُرْ لِنَفسِكَ، و أعِدَّ للجَوابِ قَبلَ الامتِحانِ و المُساءلَةِ و الاختِبارِ.[۲]
سپس از عمرت، كه آن را چگونه صرف كردى و دارايىات، كه از كجا به دست آوردى و در چه راه خرج كردى. پس، بهوش باش و براى خودت فكرى كن و پيش از شروع امتحان و پرسش و آزمون، خويشتن را براى جواب گويى آماده ساز.
خداوند به ما کمک کند تا بتوانیم پاسخگوی سؤالهای قبر و قیامت باشیم.
[۱]. الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۲]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج ۷۸، ص ۱۴۳، ح ۶.