تبيين معناى حُسن خُلق پيامبر(ص)

تبيين معناى حُسن خُلق پيامبر(ص)

در احاديث اهل بيت عليهم السلام ، حُسن خُلق ، گاه به معناى خوش برخوردى به كار مى رود و گاه به معناى مكارم اخلاقى كه در همه روابط ميان فردى و عرصه هاى اخلاقى نمود مى يابد .

در احاديث[۱]اهل بيت عليهم السلام ، حُسن خُلق ، گاه به معناى خوش برخوردى به كار مى رود[۲]و گاه به معناى مكارم اخلاقى كه در همه روابط ميان فردى و عرصه هاى اخلاقى نمود مى يابد .[۳]از اين رو هنگامى كه از حسن خلق پيامبر(ص) ياد مى كنيم ، شايد تصوّر شود كه تنها از گشاده رويى و خوش رويى ايشان سخن مى گوييم ، در حالى كه مقصود ما معناى فراگير آن است .

گشاده رويى ـ بويژه اگر هميشگى باشد و در عرصه هاى دشوار و صحنه هاى تيره و تار زندگى رنگ نبازد ـ خود از بزرگ ترين صفات آدمى است ، امّا گشاده رويى تنها مى تواند بخش كوچكى از حسن خلق پيامبر(ص) را نشان دهد كه خداى متعال آن را بزرگ خوانده است ؛[۴]خلق بزرگى كه حاصل تربيت و ادب قرآنى و الهى است[۵]و از دل دين بزرگ و گسترده اسلام با همه ارزش هاى عالى و والايش بر آمده است .[۶]با توجّه به اين نكته آيا مى توان همه نيكى هاى اخلاقى را در يك صفت به نام گشاده رويى يا خوش رويى خلاصه نمود ؟ آيا ممكن است همه مكارم اخلاقىِ جلوه يافته در روابط اجتماعى و انسانى پيامبر(ص) را كه برخاسته از ارزش هاى عقلى ، فطرى و دينى است ، با يك صفت به نام گشاده رويى يا خوش خويى نماياند ؟!

آيا مى توان كسى كه روح القدس را به تعليم و مراقبت او گماشته اند[۷]و اخلاق نيكوى همه پيامبران را در وجود او تنيده اند و تمام اوصاف فرستادگان الهى را در او سرشته اند[۸]به خوش خلقى ستود و چيزى جز معناى فراگير و گسترده «حُسن خُلق» در همه عرصه هاى آن ، مقصود داشت ؟! و آيا پس از مدح خداوند از پيامبر(ص) با صفت خُلق عظيم ،[۹]واژه ديگرى مى تواند گستردگى و ژرفاى صفات اخلاقى ايشان را برنمايد ؟!

نگاهى گذرا به احاديث باب «عظمت خوش خويى پيامبر(ص)»[۱۰]به ما مى فهماند كه تمام صفات نيكوى سفارش شده در قرآن و اخلاق ويژه مؤمنان ،[۱۱]همه و همه به گونه اعلا و كامل در پيامبر اكرم(ص) وجود داشته و ايشان سرآمد همگان در هر صفت نيكويى بوده اند . از اين رو هر گاه ايشان را به حسن خلق و خوش خويى توصيف مى كنيم ، افزون بر گشاده رويى و خوش خلقى ، به همه صفات نيكو و برجسته ايشان در روابط انسانى نظر داريم و آنچه در پى مى آيد ، جلوه هاى گوناگون اين اخلاق والا و برجسته را گزارش مى كند .


[۱]به قلم فاضل ارجمند ، جناب آقاى عبد الهادى مسعودى .

[۲]مانند سخن پيامبر صلى اللّه‏ عليه و آله : «خياركم أحاسنكم أخلاقا ، الذين يألفون و يؤلفون ؛ بهترينِ شما ، خوش‏خوترينِ شماست ؛ آنان كه اُنس مى‏گيرند و با آنها اُنس گرفته مى‏شود» (تحف العقول : ص ۴۵) .

[۳]مانند سخن پيامبر خدا صلى اللّه‏ عليه و آله : «إنّما تفسير حسن الخلق : ما أصاب الدنيا يرضى ، و إن لم يصبه لم يسخط ؛ تفسير خوش‏خويى ، اين است : به هر چه از دنيا به او برسد ، راضى است و اگر چيزى به او نرسد ، ناراضى نمى‏شود» و نيز سخن امام على عليه السلام : «حسن الخلق فى ثلاث : اجتناب المحارم ، و طلب الحلال ، و التوسّع على العيال ؛ خوش‏خويى در سه چيز است : پرهيز از حرام‏ها ، طلب [روزىِ] حلال ، و توسعه بر خانواده» (ر . ك : ميزان الحكمة : ج ۳ ص ۴۸۰ (اخلاق / معناى حسن خلق) .

[۴]اشاره است به آيه « وَ إِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ ؛ و به درستى كه تو داراى خويى بزرگ هستى» (قلم : آيه ۴) .

[۵]ر . ك : ص ۲۶۵ ح ۲۴۸ .

[۶]ر . ك : ص ۲۶۵ ح ۲۴۹ .

[۷]ر . ك : ص ۲۵۳ ح ۲۴۰ .

[۸]ر . ك : ص ۲۶۷ ح ۲۵۴ .

[۹]ر . ك : ص ۲۶۷ ح ۲۵۱ .

[۱۰]ر . ك : ح ۲۴۸ ـ ۲۵۴ .

[۱۱]ر . ك : ص ۲۶۷ ح ۲۵۰ .