(2)
پژوهشى در تاریخ حدیث شیعه از قرن ششم تا عصر حاضر
صفره، حسین
كارشناسى ارشد
علوم قرآن و حدیث
دانشكده الهیات و معارف اسلامى دانشگاه تهران
استاد راهنما: معارف، مجید
استاد مشاور: غفّارى، علىاكبر
1379
258
نگارنده در این پایاننامه، در صدد ارائه چارچوبى از فعّالیتهاى دانشمندان و محدّثان شیعه
در این دوره از تاریخ است و محورهاى اصلى كار آنان را در عرصه حدیث و علوم حدیث، بیان مىكند. وى مىگوید از سرگذشت حدیث شیعه و تحوّلاتى كه در مسیر خود از
هنگام صدور تاكنون داشته است، به تاریخ حدیثْ تعبیر مىشود، كه به دو دوره متقدّمان و متأخّران، قابل تقسیم است. تاریخ حدیث در دوره متقدّمان - كه از آغاز تا پایان قرن
پنجم را دربر مىگیرد - از سوى برخى محقّقان، مورد پژوهش قرار گرفته و كتابهایى در این باره تألیف گردیده است؛ امّا بخش دوم تاریخ حدیث شیعه - كه از قرن ششم تا
عصر حاضر را شامل مىشود - تاكنون مورد بررسى منسجمى قرار نگرفته است، و در نهایت، آثار و تألیفات حدیثى دانشمندان شیعه در كتب فهرست و تراجم، به طور پراكنده
ثبت شده و درباره زندگى برخى از محدّثان نیز در كتابهاى ترجمه، به اجمال و گاه به تفصیل، مطالبى بیان گردیده است.
این پایاننامه در پنج فصل با یك مقدّمه
مفصّل، گردآورى شده است مطالب موجود در مقدّمه عبارتاند از: پیشنه بحث، مراحل تحقیق، درآمدى بر تاریخ حدیث شیعه در دوره متأخّران، گذر از دوره متقدّمان به دوره
متأخّران، نقش شیخ طوسى در حدیث و فقه، نقش محقّق حلّى و علّامه حلّى در فقه، دلایل ركود در عرصه حدیث، تجدید حیات اخباریان، زمینههاى احیاى اخباریگرى، مراحل
تكامل مكتب اخباریگرى، اختلافات عمده اخباریان و اصولیان و سرانجامِ اخباریان.
فصل اوّل، درباره تدوین جوامع حدیثى است. در این فصل به معرّفى بزرگانى چون
مرحوم فیض كاشانى، شیخ حرّ عاملى، علّامه مجلسى، میرزاى نورى، و تألیفات آنان از قبیل كتاب شریف الوافى، وسائل الشیعة، بحارالأنوار، مستدرك الوسائل، و تألیفات
ارزشمند دیگرى از قبیل جوامع الكلم، عوالم العلوم، الأوفى، الشفاء فى أخبار آل المصطفى و جامع المعارف و الأحكام پرداخته شده و ضمن توضیحات مفصّل در بیان شرح حال
هر یك و معرّفى اساتید و مشایخ و شاگردان آنها، هدف از این تألیفات از زبان مؤلّفان این كتابها آمده است.
فصل دوم، درباره تألیفات متنوّع در عرصه حدیث است.
نگارنده، عمده تألیفات را در این زمینه تألیفات اربعیننویسى، مناقبنویسى، جمع و تدوین ادعیه و زیارات مأثور از قبیل إقبالالأعمال سید بن طاووس، جمع احادیث در اخلاق و
آداب، گردآورى احادیث اعتقادى، گردآورى احادیث فقهى، توسعه و تكمیل تفاسیر نقلى مانند تفسیر الصافى مرحوم فیض كاشانى یا البرهان فى تفسیر القرآن بحرانى یا
تفسیر نورالثقلین شیخ حویزى مىداند و به معرّفى این آثار و بررسى آنها مىپردازد. فصل سوم، درباره تحلیل و بررسى و شرح حدیث است. نگارنده، در این فصل به معرّفى و
شرح كتب اربعه حدیثى شیعه پرداخته و شروحى از قبیل مرآةالعقول شرح الكافى، روضةالمتقین شرح كتاب من لا یحضره الفقیه، ملاذ الأخیار شرح تهذیب الأحكام و شروح
كتاب الاستبصار را نام مىبرد و از سایر جوامع حدیثى نیز به كتاب تفصیل وسائل الشیعة و شروح و حواشى بر كتاب بحارالأنوار و شروح نهجالبلاغة و صحیفه سجادیه و سایر
كتب ادعیه و اذكار مىپردازد.
وى در فصل چهارم، از فعّالیت در راستاى اصول حدیث و علم رجال بحث مىكند؛ بحثهایى از قبیل درایةالحدیث، علم رجال حدیث، تعریف
و تاریخچه پیدایش هر یك از این دو و نقش این دو در رابطه با حدیث، عناوین اصلى این فصل را تشكیل مىدهند. همچنین به تناسب، تقسیم حدیث از دیدگاه متقدّمان و
متأخّران و عوامل این تقسیم را یادآور شده و در پایان، كتابهاى درایهاى و رجالى را معرّفى مىكند.
فصل پنجم، درباره موقعیت حدیث در دوران معاصر است. نگارنده،
در این فصل، بیشتر به معرّفى تألیفاتى در زمینه پژوهشهاى حدیثى همّت گماشته و تدوین مجموعههاى حدیثى را در عصر حاضر، از جمله فعّالیتهاى مثبت در این زمینه
مىداند. كتابهایى را كه در این فصل نام مىبرد، عبارتاند از: جامع أحادیث الشیعة، میزان الحكمة، الحیاة، آثارالصادقین، مسانید أئمةعلیهم السلام ، المعجم المفهرسها،
مستدركها و سرانجام، غریبالحدیثها.
در ادامه این فصل، نگاهى گذرا به تشكیل مؤسّسات تحقیقاتى در حوزه علوم حدیث دارد و تعدادى از این مراكز، شیوه كار و
نوع محصولات هر یك، نام برده شده است. همچنین كتابخانههاى تخصّصى حدیث، زمینهساز در تحقیقات و تألیفات حدیثى دانسته شده و به برخى از این كتابخانهها
معرّفى شده است.