پژوهشى در تاریخ حدیث شیعه از قرن ششم تا عصر حاضر

مشخصات :

مقطع و رشته تحصیلی : كارشناسى ارشد علوم قرآن و حدیث
مرکز آموزشی : دانشكده الهیات و معارف اسلامى دانشگاه تهران
سال دفاع : 1379

چکیده :

(2)
پژوهشى در تاریخ حدیث شیعه از قرن ششم تا عصر حاضر

صفره، حسین

كارشناسى ارشد علوم قرآن و حدیث
دانشكده الهیات و معارف اسلامى دانشگاه تهران
استاد راهنما: معارف، مجید
استاد مشاور: غفّارى، على‏اكبر
1379
258

نگارنده در این پایان‏نامه، در صدد ارائه چارچوبى از فعّالیت‏هاى دانشمندان و محدّثان شیعه در این دوره از تاریخ است و محورهاى اصلى كار آنان را در عرصه حدیث و علوم حدیث، بیان مى‏كند. وى مى‏گوید از سرگذشت حدیث شیعه و تحوّلاتى كه در مسیر خود از هنگام صدور تاكنون داشته است، به تاریخ حدیثْ تعبیر مى‏شود، كه به دو دوره متقدّمان و متأخّران، قابل تقسیم است. تاریخ حدیث در دوره متقدّمان - كه از آغاز تا پایان قرن پنجم را دربر مى‏گیرد - از سوى برخى محقّقان، مورد پژوهش قرار گرفته و كتاب‏هایى در این باره تألیف گردیده است؛ امّا بخش دوم تاریخ حدیث شیعه - كه از قرن ششم تا عصر حاضر را شامل مى‏شود - تاكنون مورد بررسى منسجمى قرار نگرفته است، و در نهایت، آثار و تألیفات حدیثى دانشمندان شیعه در كتب فهرست و تراجم، به طور پراكنده ثبت شده و درباره زندگى برخى از محدّثان نیز در كتاب‏هاى ترجمه، به اجمال و گاه به تفصیل، مطالبى بیان گردیده است.
این پایان‏نامه در پنج فصل با یك مقدّمه مفصّل، گردآورى شده است مطالب موجود در مقدّمه عبارت‏اند از: پیشنه بحث، مراحل تحقیق، درآمدى بر تاریخ حدیث شیعه در دوره متأخّران، گذر از دوره متقدّمان به دوره متأخّران، نقش شیخ طوسى در حدیث و فقه، نقش محقّق حلّى و علّامه حلّى در فقه، دلایل ركود در عرصه حدیث، تجدید حیات اخباریان، زمینه‏هاى احیاى اخباریگرى، مراحل تكامل مكتب اخباریگرى، اختلافات عمده اخباریان و اصولیان و سرانجامِ اخباریان.
فصل اوّل، درباره تدوین جوامع حدیثى است. در این فصل به معرّفى بزرگانى چون مرحوم فیض كاشانى، شیخ حرّ عاملى، علّامه مجلسى، میرزاى نورى، و تألیفات آنان از قبیل كتاب شریف الوافى، وسائل الشیعة، بحارالأنوار، مستدرك الوسائل، و تألیفات ارزشمند دیگرى از قبیل جوامع الكلم، عوالم العلوم، الأوفى، الشفاء فى أخبار آل المصطفى و جامع المعارف و الأحكام پرداخته شده و ضمن توضیحات مفصّل در بیان شرح حال هر یك و معرّفى اساتید و مشایخ و شاگردان آنها، هدف از این تألیفات از زبان مؤلّفان این كتاب‏ها آمده است.
فصل دوم، درباره تألیفات متنوّع در عرصه حدیث است. نگارنده، عمده تألیفات را در این زمینه تألیفات اربعین‏نویسى، مناقب‏نویسى، جمع و تدوین ادعیه و زیارات مأثور از قبیل إقبال‏الأعمال سید بن طاووس، جمع احادیث در اخلاق و آداب، گردآورى احادیث اعتقادى، گردآورى احادیث فقهى، توسعه و تكمیل تفاسیر نقلى مانند تفسیر الصافى مرحوم فیض كاشانى یا البرهان فى تفسیر القرآن بحرانى یا تفسیر نورالثقلین شیخ حویزى مى‏داند و به معرّفى این آثار و بررسى آنها مى‏پردازد. فصل سوم، درباره تحلیل و بررسى و شرح حدیث است. نگارنده، در این فصل به معرّفى و شرح كتب اربعه حدیثى شیعه پرداخته و شروحى از قبیل مرآةالعقول شرح الكافى، روضةالمتقین شرح كتاب من لا یحضره الفقیه، ملاذ الأخیار شرح تهذیب الأحكام و شروح كتاب الاستبصار را نام مى‏برد و از سایر جوامع حدیثى نیز به كتاب تفصیل وسائل الشیعة و شروح و حواشى بر كتاب بحارالأنوار و شروح نهج‏البلاغة و صحیفه سجادیه و سایر كتب ادعیه و اذكار مى‏پردازد.
وى در فصل چهارم، از فعّالیت در راستاى اصول حدیث و علم رجال بحث مى‏كند؛ بحث‏هایى از قبیل درایةالحدیث، علم رجال حدیث، تعریف و تاریخچه پیدایش هر یك از این دو و نقش این دو در رابطه با حدیث، عناوین اصلى این فصل را تشكیل مى‏دهند. همچنین به تناسب، تقسیم حدیث از دیدگاه متقدّمان و متأخّران و عوامل این تقسیم را یادآور شده و در پایان، كتاب‏هاى درایه‏اى و رجالى را معرّفى مى‏كند.
فصل پنجم، درباره موقعیت حدیث در دوران معاصر است. نگارنده، در این فصل، بیشتر به معرّفى تألیفاتى در زمینه پژوهش‏هاى حدیثى همّت گماشته و تدوین مجموعه‏هاى حدیثى را در عصر حاضر، از جمله فعّالیت‏هاى مثبت در این زمینه مى‏داند. كتاب‏هایى را كه در این فصل نام مى‏برد، عبارت‏اند از: جامع أحادیث الشیعة، میزان الحكمة، الحیاة، آثارالصادقین، مسانید أئمةعلیهم السلام ، المعجم المفهرس‏ها، مستدرك‏ها و سرانجام، غریب‏الحدیث‏ها.
در ادامه این فصل، نگاهى گذرا به تشكیل مؤسّسات تحقیقاتى در حوزه علوم حدیث دارد و تعدادى از این مراكز، شیوه كار و نوع محصولات هر یك، نام برده شده است. همچنین كتاب‏خانه‏هاى تخصّصى حدیث، زمینه‏ساز در تحقیقات و تألیفات حدیثى دانسته شده و به برخى از این كتاب‏خانه‏ها معرّفى شده است.

کلیدواژگان :