تبيين گزارش آغاز كردن دعا با دعا كردن براى خود

[۱]به قلم فاضل ارجمند ، جناب آقاى عبد الهادى مسعودى .

[۲]«وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِى سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ؛ و پروردگارتان فرمود : مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم. در حقيقت ، كسانى كه از پرستش من كبر مى ورزند ، به زودى خوار در دوزخ وارد مى شوند » (غافر : آيه ۶۰) . براى ديدن احاديث ، ر . ك : وسائل الشيعة : ج ۷ ص ۲۳ (ابواب الدعاء) و نهج الدعاء : ج ۱ (مقدّمه و ابواب نخستين) .

[۳]مانند دعاى سليمان عليه السلام : «قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِى وَهَبْ لِى مُلْكًا لاَّ يَنـبَغِى لِأَحَدٍ مِن بَعْدِى إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ ؛ گفت : پروردگارا ! مرا ببخش و مُلكى به من ارزانى دار كه هيچ كس را پس از من ، سزاوار نباشد . تويى كه بسيار بخشنده اى » (ص : آيه ۳۵) و دعاى مادر مريم : «إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَ نَ رَبِّ إِنِّى نَذَرْتُ لَكَ مَا فِى بَطْنِى مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّى إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ؛ هنگامى كه زن عمران گفت : پروردگارا ! من براى تو نذر كردم كه آنچه در شكمم است ، آزاد كنم . پس ، از من بپذير . تو شنوا و دانايى» (آل عمران : آيه ۳۵) و دعاى زكريّاى پيامبر عليه السلام : «هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِى مِن لَّدُنكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَآءِ؛ آن جا زكريّا پروردگارش را خواند ، گفت : پروردگارا ! از نزد خود ، به من فرزندى پاكيزه عطا كن . همانا تو شنواى دعايى » (آل عمران : آيه ۳۸) .

[۴]وسائل الشيعة : ج ۷ ص ۱۱۰ ح ۷ ـ ۸ .

[۵]ر . ك : نهج الدعاء : ج ۱ ص ۱۹۸ ـ ۱۹۹ باب التعميم .

[۶]مانند دعاى موسى عليه السلام : « قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِى وَلأَِخِى وَأَدْخِلْنَا فِى رَحْمَتِكَ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّ حِمِينَ ؛ گفت : پروردگارا ! من و برادرم را بيامرز و ما را در رحمت خويش در آور ، كه تو مهربان ترينِ مهربانانى » (اعراف : آيه ۱۵۱) و دعاى ابراهيم عليه السلام : «رَبِّ اجْعَلْنِى مُقِيمَ الصَّلَوةِ وَ مِن ذُرِّيَّتِى رَبَّنَا وَ تَقَبَّلْ دُعَاءِ * رَبَّنَا اغْفِرْ لِى وَ لِوَ لِدَىَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ ؛ پروردگارا ! مرا بر پا دارنده نماز قرار ده و [نيز] از فرزندان من . پروردگار ما ! دعايم را اجابت فرما * پروردگار ما ! مرا و پدر و مادرم و مؤمنان را در روزى كه حساب بر پا مى شود ، بيامرز» (ابراهيم : آيه ۴۰ ـ ۴۱) و دعاى نوح عليه السلام : « رَّبِّ اغْفِرْ لِى وَ لِوَ لِدَىَّ وَ لِمَن دَخَلَ بَيْتِىَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَـتِ وَ لاَ تَزِدِ الظَّــلِمِينَ إِلاَّ تَبَارَا ؛ پروردگارا ! مرا و پدر و مادرم را و كسى را كه با اينان وارد خانه ام مى شود و مردان و زنان با ايمان را بيامرز و ستمكاران را جز هلاكت ميفزاى » (نوح : آيه ۲۸) .

[۷]« وَ الَّذِينَ جَاءُو مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَ لاِءِخْوَ نِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالاْءِيمَـنِ وَ لاَ تَجْعَلْ فِى قُلُوبِنَا غِلاًّ لِّلَّذِينَ ءَامَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ ؛ و كسانى كه پس از آنها (مهاجران و انصار) آمدند ، مى گويند : پروردگار ما ! ما و برادران ما را كه در ايمان از ما پيشى گرفتند ، بيامرز و در دل هاى ما نسبت به كسانى كه در اينان بر ما سبقت گرفته اند ، كينه قرار مده . پروردگار ما ! همانا تو رئوف و مهربانى »(حشر : آيه ۱۰) .

[۸]ر . ك : وسائل الشيعة : ج ۷ ص ۱۱۷ باب «استحباب دعاء الإنسان لأربعين من المؤنين قبل دعائه لنفسه» .

[۹]ر . ك : نهج الدعاء : ج ۲ ص ۱۴۴ ـ ۱۶۳ . نيز ، ر . ك : صحيح البخارى : ج ۵ ص ۲۳۳۲ ـ ۲۳۳۳ باب «قول اللّه  تعالى : «وَصَلِّ عَلَيْهِمْ» و من خصّ أخاه بالدعاء دون نفسه» .

[۱۰]ر . ك : ص ۴۴۹ (آغاز كردن از خود) .

[۱۱]مانند اين دعا كه در آغاز دعوت و به هنگام هجوم مشركان ، بر زبان آورد : «اللّهُمَّ اهدِ قَومى فَإِنَّهُم لا يَعلَمونَ ، وَانصُرنى عَلَيهِم أن يُجيبونى إلى طاعَتِكَ ؛ بار خدايا ! قوم مرا هدايت فرما ، كه اينان نادان اند ، و مرا بر آنان نصرت بخش تا دعوت مرا به فرمان بردارى از تو ، پاسخ دهند» (الدرّ المنثور : ج ۳ ص ۱۱۷) .

[۱۲]ر . ك : نهج الدعاء : ج ۲ ص ۷۶ باب «من دعا له النبى(ص) » .

[۱۳]مانند : دعا براى فرشتگان ، همسايگان و دوستان ، دعا براى مرزداران و ... .

[۱۴]تفسير القمّى : ج ۱ ص ۲۹۱ ، الاختصاص : ص ۳۴۳ ، بحار الأنوار : ج ۲۱ ص ۲۱۲ ح ۲ ؛ تاريخ دمشق : ج ۵۱ ص ۲۴۱ ح ۱۰۸۷۴ ، كنز العمّال : ج ۱۵ ص ۹۳۰ ح ۴۳۵۹۵ .

[۱۵]براى نمونه ، در سنن أبى داوود (ج ۴ ص ۳۳ ح ۳۹۸۴) به نقل از اُبَىّ بن كعب آمده است : «كان رسول اللّه (ص) إذا دعا بدأ بنفسه و قال : رَحمَةُ اللّه  عَلَينا وَ عَلى موسى ، لَو صَبَرَ لَرَأى مِن صاحِبِهِ العَجَبَ ، وَ لكِنَّها قالَ : « قَالَ إِن سَأَلْتُكَ عَن شَىْ ءٍ بَعْدَهَا فَلاَ تُصَـحِبْنِى قَدْ بَلَغْتَ مِن لَّدُنِّى [عُذْرًا]» (كهف : آيه ۷۶) ؛ پيامبر خدا(ص) به هنگام دعا ، از خودش شروع مى نمود و مى گفت : رحمت خدا بر ما و بر موسى! اگر شكيبايى مى كرد ، بى گمان از هم سفر خود ، شگفتى ها مى ديد ؛ امّا گفت : «اگر از اين پس ، چيزى از تو پرسيدم، ديگر با من همراهى مكن و از جانب من قطعاً معذور خواهى بود»» . نيز ، ر . ك : مسند ابن حنبل : ج ۸ ص ۲۱ ح ۲۱۱۸۴ و ۲۱۱۸۸ .

[۱۶]عبد اللّه  مى گويد : «قَسَمَ النَّبِىُّ(ص) قَسما فَقالَ رَجُلٌ : إنَّ هذِهِ لَقِسمَةٌ ما اُريدَ بِها وَجهُ اللّه  ؛ فَأخبَرتُ النَّبِىَّ(ص) فَغَضِبَ حَتّى رَأَيتُ الغَضَبَ فى وَجهِهِ ، وَ قالَ : يَرحَمُ اللّه  موسى لَقَد اُوذِىَ بِأَكثَرَ مِن هذا فَصَبَرَ ؛ پيامبر خدا(ص) مالى را تقسيم كرد. مردى گفت : اين تقسيم ، غير خدايى است . من ، ماجرا را به پيامبر(ص) گفتم . ايشان چنان خشمگين شد كه خشم را در چهره ايشان ديدم . فرمود : خداوند ، موسى را رحمت كند كه بيش از اين ، آزار ديد ؛ ولى شكيبايى كرد!» (صحيح البخارى : ج ۵ ص ۲۳۳۳ ح ۵۹۷۷) .

[۱۷]در حديثى ، ابو هريره نقل مى كند كه پيامبر خدا(ص) فرمود : «نَحنَ أحَقُّ بِالشَّكِّ مِن إبراهيمَ إذ قالَ : «رَبِّ أَرِنِى كَيْفَ تُحْىِ الْمَوْتَى قَالَ أَوَ لَمْ تُؤْمِن قَالَ بَلَى وَلَـكِن لِّيَطْمَـئِنَّ قَلْبِى» ؛ وَ يَرحَمُ اللّه  لوطا لَقَد كانَ يَأوِى إلى رُكنٍ شَديدٍ ؛ ما از ابراهيم عليه السلام به شك كردن ، سزاوارتريم ، هنگامى كه گفت : «پروردگارم ! به من نشان بده كه چگونه مردگان را زنده مى كنى؟ فرمود : آيا ايمان ندارى؟ گفت : چرا ؛ امّا مى خواهم دلم آرام گيرد» . خداوند ، لوط را رحمت كند كه به تكيه گاهى استوار پناه مى برد [و به آن تكيه مى كرد]» (صحيح البخارى : ج ۳ ص ۱۲۳۴ ح ۳۱۹۲) .

[۱۸]ر . ك : صحيح البخارى : ج ۵ ص ۲۳۳۲ ـ ۲۳۳۳ باب «قول اللّه  تعالى : «وَصَلِّ عَلَيْهِمْ» و من خصّ أخاه بالدعاء دون نفسه» .