راه های اصلی خداشناسی

با تأمّل در آيات و احاديث درباره راه هاى خداشناسى ، مى توان به اين جمع بندى دست يافت كه از نگاه قرآن و احاديث اسلامى ، خداشناسى ، سه راه اصلى دارد كه راه هاى ديگر به اين سه باز مى گردند ، و آنها عبارت اند از:

۱. خودشناسى

۲. جهان شناسى

۳. مجاهدت.

راه اوّل و دوم ، راه علمى و راه سوم ، راه عملى است و هر سه راه در آيات قرآن ، مورد اشاره است:

«سَنُرِيهِمْ ءَايَـتِنَا فِى الافَاقِ وَ فِى أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَ لَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَىْ ءٍ شَهِيدٌ.[۱]ما به زودى نشانه هاى خود را در كرانه ها[ى هستى] و وجود خودشان به آنان نشان خواهيم داد تا برايشان روشن شود كه او حقّ است. آيا اين كه پروردگارت بر هر چيز گواه است ، كافى نيست؟».

راه سوم ، يعنى به كارگيرى همه توان براى انجام دادن اوامر و رهنمودهاى الهى در زندگى ، راه رسيدن به بالاترين درجات خداشناسى ، يعنى معرفت شهودى است. راه اوّل و دوم ، تنها ارائه طريق است ؛ امّا راه سوم ، رسيدن به مقصود را تضمين مى نمايد كه:

«وَالَّذِينَ جَـهَدُواْ فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا.[۲]و آنان كه با تمام توان براى ما بكوشند ، به راه هاى خود ، رهنمونشان مى كنيم».

با پيمودن اين راه ، نه تنها انسان به بالاترين مراتب خداشناسى ، بلكه به بالاترين مراتب خودشناسى و جهان شناسى نيز نايل مى آيد.

بنا بر اين ، مى توان گفت: صراط مستقيم الهى ، يكى بيشتر نيست و آن ، دينى است كه انبياى الهى براى تكامل انسان ارائه كرده اند و راه هاى ديگر ، در صورتى راه خداست كه به اين شاه راه منتهى شود.