پيامدهاى خطرناك بخل
پرسش :
بخل چه پیامدهای خطرناکی دارد؟
پاسخ :
بخل ، يكى از زشت ترين رذايل اخلاقى است كه خطرهاى فراوانى را براى دنيا و آخرت بخيل ، در پى دارد . اين نتايج و پيامدها را مى توان به پنج دسته ، تقسيم كرد :
دسته اوّل : زيان هاى معنوى
نخستين خطر و ضرر بخل براى بخيل ، اين است كه او را دچار فقرِ معنوى مى نمايد . در واقع ، بخيل در موازات بخل مادّى نسبت به ديگران ، از نظر معنوى نسبت به خود نيز بخل مى ورزد . لذا قرآن كريم ، تصريح مى فرمايد :
«وَ مَن يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَن نَّفْسِهِ .[۱]
و هر كس بخل ورزد ، تنها به زيان خود ، بخل ورزيده است» .
اين فقر روحى ، سبب مى شود كه بخيل ، هر چه قدر داشته باشد ، باز هم احساس كمبود و نياز و تنگ دستى كند . احساس تنگ دستى نيز تنگ شدن سينه و روح را به دنبال دارد .[۲]و بدين سان ، آرامش و آسايش روانى از بخيل ، سلب مى گردد و گرفتار رذايل اخلاقى ديگرى مانند : بى شرمى و ناجوانْ مردى هم مى شود . چنين شخصى ، آرزو مى كند تا همه مردم در فقر و تنگ دستى به سر ببرند .[۳]
دسته دوم : خطرهاى اجتماعى و فرهنگى
نكات مهمّى كه در زمينه خطرهاى اجتماعى بخل در روايات آمده ، عبارت است از : نفرت عمومى از بخيل ، نداشتن دوست واقعى ، بى آبرويى ، بُريدن دوستان شخص و حتّى اعضاى خانواده اش از او .[۴]
افزون بر زيان هاى اجتماعى بخل ، براى شخص بخيل ، اين رذيله يكى از عوامل بروز فساد فرهنگى در نيازمندان جامعه نيز هست .[۵]
از سوى ديگر ، از آن جا كه طبيعت آزمندى در نهاد بشر نهفته شده ، عموم مردم با ديدن ثروت انبوه افراد بخيل ، به اين خصلت ، رو مى آورند و در زندگى اجتماعى ، از آنها پيروى مى كنند . از اين رو ، افراد بخيل ، عملاً الگو و امر كننده به بخل نيز هستند و بدين سان ، فرهنگ بخل ، در جامعه توسعه مى يابد و پايه هاى دين و دنياى مردم ، سست مى گردد .
دسته سوم : خطرهاى دينى
خطرهاى دينى بخل ، عبارت است از : سلبِ توفيق از بخيل در انجام دادن كارهاى خير ، هزينه كردن آنچه در راه خير بايد مصرف مى كرده ، در كارهاى زيانبار و گناه ، از بين رفتن پاداش كارهاى نيك ، زوال ايمان ، خشم الهى ، دورى از خدا ، گسستگى رابطه بخيل با ولايت و محبّت آفريدگار جهان و در نهايت ، هلاكت معنوى .[۶]
دسته چهارم : خطرهاى اقتصادى
افزون بر خطرهاى روانى ، اجتماعى و دينى ، از نظر اقتصادى نيز بخل براى بخيل ، زيانبار و خطرناك است ؛ زيرا اين رذيله سبب مى شود كه انسان نتواند از مال خود ، بهره مند شود ؛ بلكه زحمت تهيّه و نگهدارى ثروت با اوست و استفاده از آن براى ديگران ، افزون بر آن بخل ، بركت مال او را از بين مى برد و از اعتماد و رغبت ديگران در تعامل اقتصادى با او مى كاهد و گاه موجب مى شود كه نعمت الهى به ديگرى منتقل شود و گاه به تلف شدن آن مى انجامد .[۷]
دسته پنجم : خطرهاى اُخروى
بالاترين خطرهايى كه بخيل را تهديد مى كند : محروميت از بهشت ، و گرفتار شدن به آتش دوزخ در جهان پس از مرگ و در روز قيامت است .
با عنايت به همه آثار و پيامدهاى خطرناك رذيله بُخل ، در متون اسلامى ، از اين صفت به عنوان بدترين بيمارى اخلاقى ،[۸]ياد شده و در روايتى از امام على عليه السلام ، جامع همه زشتى ها و ريشه همه بدى ها دانسته شده است :
البُخلُ جامِعٌ لِمَساوِىِ العُيوبِ وَ هُوَ زِمامٌ يُقادُ بِهِ إلى كُلِّ سوءٍ .[۹]
بخل، گِرد آورنده خوهاى زشت است . آن ، مهارى است كه با آن ، [شخص] به سوى هر بدى اى كشانده مى شود.
و بدين سان ، انواع گناهان و رذايل اخلاقى و شرور ، مانند : نفاق ، قطع پيوند خانوادگى ، دروغ ، ظلم ، ريختن خون بى گناهان ، حلال شمردن محرّمات الهى و ناجوان مردى، در روايات اسلامى ، از آثار اين صفت ناپسند ، شمرده شده است.[۱۰]
[۲]. ر . ك : ص ۳۷۹ (تنگ دلى) و (نداشتن آسايش) .
[۳]. ر . ك : ص ۳۸۱ (آرزوى فقر كردن براى مردم) .
[۴]. ر . ك : ص۳۸۳ (دشنام دادن مردم) و ص ۳۸۵ (نفرت و دشمنى مردم) و ص۳۸۷ (ننگ و شرمسارى در ميان مردم) و (خوارى در ميان مردم) و ص۳۹۱ (بريدن پيوند خويشاوندى) و ص۳۹۳ (نداشتن دوست) .
[۵]. ر . ك : ص۳۸۳ (فاسد شدن تهى دستان) .
[۶]. ر . ك : ص۳۹۵ (پيامدهاى بخل / زيان هاى دينى) .
[۷]. ر . ك : ص۴۱۳ (بخل و تنگ نظرى / فصل چهارم / پيامدهاى بخل / زيان هاى اقتصادى) .
[۸]. ر . ك : ص ۳۳۳ (بخل و تنگ نظرى / فصل دوم / نكوهش بخل) .
[۱۰]. ر . ك : ص۴۱۹ (بخل و تنگ نظرى / فصل چهارم / پيامدهاى بخل / زيان هاى اُخروى) .
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت