الگوی مصرف از نگاه قرآن و حدیث

این اثر، برای نخستین بار و با نظمی نو، آیات و احادیثی را که دارای رهنمودهای اسلامی درباره الگوی مصرف هستند، بررسی کرده است.

این اثر، برای نخستین بار و با نظمی نو، آیات و احادیثی را که دارای رهنمودهای اسلامی درباره الگوی مصرف هستند، بررسی کرده است. تأمّل در این آیات و روایات، نشان می دهد که رهنمودهای اسلام درباره الگوی مصرف، در واقع، همان راه کارهای عقل و منطق برای توسعه پایدار اقتصادی و سامان دهی زندگی سالم، همراه با رفاه و آسایش جامعه انسانی است.

کتاب، در شش فصل سامان یافته است: ۱. مبانی الگوی مصرف؛ ۲. موارد تخصیص درآمد شخصی؛ ۳. آنچه در مصرف درآمدهای شخصی شایسته است؛ ۴. آنچه در مصرف اموال شخصی و عمومی شایسته نیست؛ ۵. راهکارهای اصلاح الگوی مصرف در اموال عمومی؛ ۶. سیره رهبران دینی.

رهنمودهای قرآن و احادیث اسلامی به عنوان زیر مجموعه فصل های یاد شده، تنظیم شده اند. همچنین جمع بندی این رهنمودها، با عنوان «درآمد»، در آغاز کتاب آمده است.

پيش گفتار

يكى از پايه هاى اصلى توسعه اقتصادى، «اصلاح الگوى مصرف» است .[۱]افزايش درآمد سرانه ملّى، بدون اين اقدام اساسى ، نمى تواند نقش مؤثّرى در توسعه پايدار ، ايفا نمايد ؛ زيرا اگر الگوى مصرفْ اصلاح نگردد ، مصرف بى رويه، موجب تباهىِ منابع قابل سرمايه گذارى مى شود و زمينه رشد اقتصادى و رفاه جامعه در بلندمدت از بين مى رود . همچنين امكان مشاركت در هزينه هاى عمومى و بهبود توزيع درآمد فراهم نمى شود ؛ از اين رو ، موضوع اصلاح الگوى مصرف در نظام اسلامى، از اهمّيت ويژه اى برخوردار است .

نام گذارى سال جارى (۱۳۸۸) توسّط رهبر فرزانه انقلاب اسلامى ، حضرت آية اللّه خامنه اى، به نام «سال اصلاح الگوى مصرف»، قطعا ، اهميت بررسى اين موضوع را دوچندان نموده است .

همان طور كه در سخنان ايشان اشاره شده ، اصلاح الگوى مصرف ، فقط يك مسئله اقتصادى نيست ؛ بلكه ابعاد فرهنگى و اجتماعى نيز دارد.[۲]اصلاح الگوى مصرف، مى تواند به خودسازى انسان و مهار تمايلات غريزى او مانند : خودخواهى ، حرص ، طمع و تجمل گرايى كمك كند و با رياضت اختيارى، موجب شكوفايى معنوى انسان گردد . از اين رو ، همه پيروان قرآن و علاقه مندان به پيشرفت و بالندگى اقتصادى ، فرهنگى و اجتماعى ملّت ايران ، بايد همه توان خود را به كار گيرند تا حركت مباركى كه با نام گذارى سال جارى آغاز شده، هر چه بيشتر تقويت شود .

بى ترديد ، نخستين گام در جهت تقويت اين حركت و پاسخگويىِ مثبت به اين دعوت سرنوشت ساز ، آشنايى دقيق با الگوى مصرف از نگاه قرآن و احاديث اسلامى است .

گفتنى است كه در قرآن و احاديث اسلامى، چيزى تحت عنوان «الگوى مصرف» به طور مستقل، مطرح نشده است؛ امّا با ملاحظه و جمع بندى آيات و رواياتى كه در باره انفاق ، نفقه ، قصد ، اقتصاد ، قناعت ، تقدير در معيشت ، اسراف ، تبذير ، اتراف و همانند آنها آمده، مى توان ديدگاه اسلام را در باره الگوى مصرف، استنباط كرد .

كتاب الگوى مصرف از نگاه قرآن و حديث ، براى نخستين بار و با نظمى نوين ، آيات و رواياتى را كه با تأمّل در آنها، رهنمودهاى اسلامى در باره الگوى مصرفْ قابل ارائه اند، بررسى كرده است.

تأمّل در اين آيات و احاديث ، نشان مى دهد كه رهنمودهاى اسلام در باره الگوى مصرف، در واقع، همان راه كارهاى عقل و منطق براى توسعه پايدار اقتصادى و ساماندهى زندگى سالم، همراه با رفاه و آسايش جامعه انسانى است .[۳]

بدين منظور ، بررسى مسائل زير از نگاه قرآن و حديث ، ضرورى است :

۱ . مبانى اصلاح الگوى مصرف .

۲ . الگوى تخصيص درآمد .

۳ . بايدهاى الگوى مصرف از امكانات شخصى .

۴ . نبايدهاى الگوى مصرف از امكانات شخصى و ملّى .

۵ . راه كارهاى اصلاح الگوى مصرف از امكانات ملّى .

۶ . سيره عملى پيشوايان دينى در مصرف .

اينك متن رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى در باره اين مسائل، در شش فصل ارائه مى شود و پيش از آن ، جمع بندى اين رهنمودها ، با عنوان «درآمد» تقديم علاقه مندان مى گردد .[۴]توفيق همگان را در خدمت به آرمان هاى بلند اسلام و زمينه سازى براى حكومت جهانىِ اين آيين آسمانى، به رهبرى حضرت امام مهدى(عج) ، از خداوند منّان، مسئلت دارم.

محمّد محمّدى رى شهرى

۲۷ / ۱ / ۱۳۸۸

[۱]پايه هاى توسعه اقتصادى، عبارت است از : دانش ، برنامه ريزى، كار، بازار، مصرف و دولت . در اسلام ، علاوه بر اين اصول ، براى توسعه پايدار اقتصادى ، پايه هاى ديگرى نيز مطرح شده اند، مانند : اصول اعتقادى ، اصول حقوقى ، اصول اخلاقى ، اصول عبادى و... . در اين باره، ر . ك : توسعه اقتصادى بر پايه قرآن و حديث .

[۲]سخنرانى معظم له در تاريخ ۱ / ۱ / ۱۳۸۸ در آستان قدس رضوى .

[۳]ر . ك : ص ۶۱ «مبانى الگوى مصرف / پيروى عقل» .

[۴]گفتنى است كه بخشى از آيات و روايات اين مجموعه، از بخش يكمِ فصل پنجم كتاب توسعه اقتصادى بر پايه قرآن و حديث، تأليف اين جانب، با همكارى آقاى سيّدرضا حسينى ، و ترجمه آقاى ابوالقاسم حسينى (ژرفا) اخذ شده است . همچنين از انتقادها و پيشنهادهاى ارزنده فضلاى ارجمند ، آقايان: سيّدكاظم طباطبايى ، عبدالهادى مسعودى و بويژه سيّد رضا حسينى، جهت تكميل اين كتابْ بهره برده ام كه از همه آنان صميمانه سپاس گزارم .