سنّت جهر به «بَسمَله» ، در عمل صحابه

پرسش :

در نماز سنّت جهر به «بَسمَله» ، در عمل صحابه چگونه بوده است؟



پاسخ :

علاوه بر امير مؤمنان ، ديگر صحابه و حتّى خلفاى سه گانه نيز اين سنّت را رعايت مى نمودند . در نقل هاى معتبر از جمعى از صحابه و تابعيان آمده است كه پشت سر پيامبر خدا و امير مؤمنان ، ابو بكر و عمر و عثمان، نماز خواندند و آنان ، همگى بسمله را به جهر مى خواندند . از جمله صحابيانى كه جهر به بسمله از آنان نقل شده، عمّار، اَنـَس، عبد اللّه بن مسعود، عبد اللّه بن عمر، عبد اللّه بن زبير، عايشه ، ابو بكر، عمر، عثمان، حكم بن عمير، عامر بن واثله ليثى (ابو طفيل)، نعمان بن بشير، عبيد بن رفاعه و ابو هريره هستند .

در مقابل ، بايد برخى نقل ها را كه به پيامبر صلى الله عليه و آله ، امير مؤمنان ، اَنـَس ، خلفاى سه گانه و ابن عبّاس نسبت داده اند كه اصلاً نماز را بدون بسمله و يا به اخفات مى خوانده اند، تلاش هايى براى توجيه بدعت بنى اميّه شمرد، چنان كه در ادامه اين تحليل ، روشن خواهد شد .

علاوه بر كثرت و قوّت غير قابل قياس احاديث دسته اوّل، از جمله شواهد آن ، رواياتى هستند كه اعتراض عمومى اهل مدينه را در مقابل معاويه در تغيير سنّت جهر و ترك بسمله نقل مى كنند . وقتى معاويه در زمان حكومتش به ترك اين سنّت و سيره اقدام مى كند، با اعتراض فراگير صحابه و تابعيان حاضر در مدينه مواجه مى گردد . شافعى در كتاب الاُمّ و دارقُطنى و بيهقى در كتاب هاى سنن خود ، در باره ترك سنّت و سيره جهر به «بسم اللّه الرحمن الرحيم» توسّط معاويه و اعتراض عمومى به اين كار او ، نقل كرده اند كه :

معاويه به مدينه آمد و نماز جماعت را براى مردم خواند و «بسم اللّه الرحمن الرحيم» را نخواند و هر گاه به سجده مى رفت و سر بر مى داشت ، تكبير نمى گفت . چون نمازش را سلام داد ، مهاجران و انصار ، صدايى زدند كه : «اى معاويه! از نمازت دزديدى! بسم اللّه الرحمن الرحيم و تكبير ، كجا رفت»؟ . از آن پس ، چون نماز خواند ، در اُمّ القرآن (سوره حمد) و سوره بعد از آن ، «بسم اللّه الرحمن الرحيم» گفت و هنگامى كه براى رفتن به سجده خم شد ، «اللّه أكبر» گفت .[۱]

حاكم نيشابورى نيز پس از نقل اين روايت در كتاب مستدرك ، آن را صحيح مى شمارد .[۲]ملاحظه مى كنيد كه با حذف «بسم اللّه الرحمن الرحيم» از سوره هاى نماز ، صحابيان و تابعيان ، فرياد بر مى آورند . اين ، نشانگر آن است كه علاوه بر اين كه جزئيت «بسم اللّه الرحمن الرحيم» براى سوره حمد و ديگر سوره ها از مسلّمات در نزد صحابيان بوده است، جهر به آن نيز از سنّت مستمر شمرده مى شده است؛ زيرا اگر خلفاى پيشين نيز پايبند به جهر به بسمله نبودند ، معاويه با چنان اعتراضى عمومى روبه رو نمى شد و هم بهانه اى براى توجيه عمل خود داشت .


[۱]ر. ك : الدرّ المنثور : ج ۱ ص ۲۰.

[۲]المستدرك على الصحيحين : ج ۱ ص ۲۳۳ .



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت