خشوع مطلوب در نماز

پرسش :

چه خشوعی در نماز مطلوب است؟



پاسخ :

نكته قابل توجّه در تفسير خشوع، اين است كه هر چند از نظر قرآن و حديث، خشوع شامل فروتنى ظاهر و باطن مى گردد، ليكن ترديدى نيست كه مطلوب اصلى، خشوع قلبى و باطنى است؛ زيرا در صورتى كه اين معنا تحقّق يابد، خشوع ظاهرى به دنبال آن خود به خود حاصل مى شود، چنان كه از امام على عليه السلام روايت شده كه فرمود:

مَن خَشَعَ قَلبُهُ للَّهِ  عزّ وجلّ خَشَعَت جَوارِحُهُ فَلا يَعبَثُ بِشَى ءٍ.[۱]اگر كسى دلش براى خداى عزّ وجلّ فروتن باشد، اندامش نيز فروتن مى شوند و با چيزى بازى نمى كند. و در حديثى ديگر مى فرمايد كه پيامبر صلى اللَّه عليه وآله شخصى را ديد كه در نماز با ريش خود بازى مى كند. خطاب به او فرمود :

إنّه لَو خَشَعَ قَلبُهُ لَخَشَعَت جَوارِحُهُ.[۲]اگر دلش خاشع بود اندامش نيز خاشع مى شد.

اما خشوع ظاهرى بدون خشوع باطن، نه تنها مطلوب نيست، بلكه بسيار مذموم و نكوهيده است، چنان كه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله مى فرمايد:

إيّاكُم وَ تَخَشُّعَ النِّفاقِ ، وَ هُو أن يُرى  الجَسَدُ خاشِعاً وَ القَلبُ لَيس بِخاشِعٍ.[۳]از خشوع منافقانه بپرهيزيد و آن، چنين است كه بدن خاشع نشان داده شود در حالى كه دل خاشع نيست.

و در حديثى ديگر از ايشان آمده:

ما زادَ خُشوعُ الجَسَدِ على  ما فى القَلبِ فهُو عندَنا نِفاقٌ.[۴]كسى كه جسمش، بيش از دلش خاشع باشد، اين در نزد ما، نفاق است.

بنا بر اين، چكيده سخن در تفسير خشوع مطلوب در نماز، عبارت است از: احساسِ حضور در محضر خداى سبحان با همه وجود، و توجّه تامّ قلب به ذات كبريايى او، به گونه اى كه آثار آن، در اعضا و جوارح نمازگزار ظاهر گردد.

البته اين حقيقت، مراتبى دارد كه بالاترين مراتب آن ، به اولياى خاصّ الهى اختصاص دارد[۵]كه در حال نماز در قلّه انقطاع از غير بارى تعالى و توجّه تام به حضرت حق قرار مى گيرند، و ديگران، به ميزان مجاهدت و خودسازى، مى توانند به اين قلّه، نزديك شوند.


[۱]ر . ك : ح ۴۲۸ .

[۲]ر . ك : ح ۴۲۷ .

[۳]بحار الأنوار : ج ۷۷ ص ۱۶۴ ح ۱۸۸ .

[۴]الكافى : ج ۲ ص ۳۹۶ ح ۶ .

[۵]ر . ك : ج ۲ ص ۶۱۳ (سيره پيامبر صلى اللَّه عليه وآله ، و اهل بيت عليهم السلام در نماز) .



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت