اسناد زيارت آل يس

پرسش :

اسناد زيارت آل يس چگونه است؟



پاسخ :

مجموعه گزارش هاى زيارت آل يس، از منظر سندى، اين گونه تحليل مى شود:

۱. گزارش طبرسى در كتاب الاحتجاج از زيارت آل يس، به گونه مرسل است و نياز به بررسى اسناد ندارد.

۲. ابن مشهدى در كتاب المزار الكبير، چندين سند براى زيارت آل يس نقل كرده است. جمع بندى اسناد موجود در اين كتاب، سرانجام، ما را به پنج يا شش طريق براى زيارت آل يس ره نمون مى كند.[۱]

۳. به نظر مى رسد اسامى راويان موجود در المزار الكبير در برخى از طبقات، دچار تصحيف شده باشد. مثلاً «محمّد بن اسماعيل، عن محمّد بن اَشناس ظاهراً تحريف شده «حسن بن محمّد بن اسماعيل بن محمّد بن اَشناس» است كه استاد شيخ طوسى است، در حالى كه محمّد بن اسماعيل و محمّد بن اَشناس در ميان راويان و در اين طبقه وجود ندارند.

افزون بر محمّد بن اسماعيل و محمّد بن اَشناس، ابو الحسين محمّد بن احمد بن يحيى قمّى نيز ناشناخته است كه مى تواند تصحيف شده محمّد بن احمد بن على بن الحسن بن شاذان قمّى باشد كه در اين طبقه، موجود است.

۴. با توجّه به تصحيفات پديد آمده در اسناد كتاب المزار الكبير، ارزيابى دقيق افراد واقع در اسناد، بسيار مشكل است؛ چون برخى از نام ها، مجهول يا مهمل هستند. از اين رو، سند موجود در كتاب المزار الكبير، از اعتبار لازم برخوردار نيست؛ ولى اگر تصحيف ذكر شده متن پيشين پذيرفته شود، برخى از افراد واقع در سند، معلوم خواهند شد و اين گزارش، شايسته اعتبار شمرده مى شود.

۵ . ابن مشهدى در ابتداى كتاب المزار الكبير در اعتبار منقولات خود نوشته است:

فإنّى جمعت فى كتابى هذا ... ممّا اتصلت به من ثقات الروات الى السادات.[۲]

من در اين كتابم ، گردآورى كردم ... آنچه را كه به آن رسيدم از راويان مورد اعتماد تا بزرگان .

برخى با استناد به اين سخن ادّعا كرده اند كه اين توثيق عام است و تمام افراد واقع در كتاب را شامل مى شود. از اين رو، همانند كتاب تفسير القمّى و كامل الزيارات خواهد بود.[۳]آية اللَّه خويى اين نظر را صواب ندانسته و نوشته است: توثيقات عام از جانب نويسندگان كهن مقبول است؛ ولى از جانب نويسندگان متأخّر - كه فاصله زمانى با راويان دارند - ، مورد قبول نيست.[۴]مطابق با نظر ايشان، توثيق ابن مشهدى تنها نسبت به اساتيد خود پذيرفته خواهد بود و در بقيه موارد، اعتبارى ندارد؛ زيرا ابن مشهدى با آنان معاصر نبوده است تا توثيق حسّى نسبت بدان افراد داشته باشد.

۶. در هر طريق از پنج طريق موجود در اسناد زيارت آل يس، برخى از افراد، توثيق شده اند و برخى ممدوح هستند. در هر طريق، حداقل يك نفر ضعيف يا مجهول نيز وجود دارد كه باعث كاهش اعتبار سند مى گردد. در دو طريق، محمّد بن على بن زنجويه قمى قرار دارد كه مجهول است. در دو طريق ديگر، ابو المفضّل محمّد بن عبد اللَّه شيبانى قرار دارد كه تضعيف شده است.[۵]در طريق پنجم نيز حمزة بن محمّد بن حسن بن شبيب قرار دارد كه مجهول است.

با توجه به نكات بالا، اعتبار لازم اسنادى احراز نمى شود و ضرورتى به بحث در باره بقيه افراد سند، وجود ندارد.

۷. برخى ابو المفضل شيبانى را تنها در سال هاى پايانى عمر او ضعيف شمرده اند؛ زيرا شيخ طوسى در توصيف او گفته است:

كثير الرواية حسن الحفظ غير انه ضعفه جماعة من أصحابنا.[۶]

پُر حديث و نيك حافظه بوده است ؛ امّا جمعى از اصحاب ما او را تضعيف كرده اند .

نجاشى در باره او گفته است:

كان فى أوّل أمره ثبتاً ثم خلط و رأيت جل أصحابنا يغمزونه و يضعفونه... رأيت هذا الشيخ و سمعت منه كثيراً ثم توقّفت عن الرواية عنه إلّا بواسطة بينى و بينه.[۷]

در ابتداى كارش دقيق بود ، امّا بعداً مطالب را خلط مى كرد . ديده ام كه همه اصحاب ما از او بدگويى مى كنند و تضعيفش مى كنند ... من اين شيخ را ديدم و از وى روايات زيادى را شنيدم ، و بعداً ، در نقل روايت او متوقّف شدم ، جز از طريق واسطه اى كه ميان من و او بود .

از سخن نجاشى معلوم مى شود كه او در دوره اوّل عمر خود، دقيق و منضبط بوده است و در سال هاى پايانى عمر خويش به سبب پيرى و يا علل ديگر، دقت و انضباط خود را از دست داده است.

از اين رو نجاشى، احاديث دوره اوّل عمر او را با واسطه نقل مى كند؛ ولى احاديث دوره پايانى عمر او را گزارش نمى كند. لذا با فرض آن كه زيارت آل يس در غير از سال هاى پايانى او نقل شده باشد، مقبول خواهد بود.

جمع بندى مباحث سندى

در جمع بندى مطالب پيشين بايد گفت :

۱. با معيار تسامح در ادلّه سنن، زيارت آل يس، مقبول است و شايستگى قرائت دارد.

۲. اگر توثيق عام ابن مشهدى، نويسنده كتاب المزار الكبير را نسبت به تمامى راويان موجود در كتاب بپذيريم، تمام متون موجود در آن، از جمله زيارت آل يس، معتبر خواهد بود.

۳. بيشتر افراد واقع در سند، ممدوح هستند و تنها يك يا دو نفر در هر طريق، تضعيف شده يا مجهول هستند.

۴. با فرض پذيرش وثاقت ابو المفضّل شيبانى در سال هاى اوّليه عمر او و پذيرش گزارش زيارت آل يس در آن سال ها، اين طريق، حسن خواهد بود. چون تمام افراد آن، ثقه يا ممدوح هستند.

۵ . در صورت عدم پذيرش هر يك از مبانى پيشين، اسناد زيارت آل يس از اعتبار لازم براى استناد برخوردار نيست.


[۱]او از طريق دو نفر از اساتيد خود، ابو محمّد عربى بن مسافر عبادى و ابو البقاء هبة اللَّه بن نما ، بدين گونه زيارت آل يس را گزارش كرده است: از ابو عبد اللَّه الحسين بن احمد بن محمّد بن على بن طحال مقدادى، از ابو على حسن بن محمّد طوسى، از پدرش، از محمّد بن اسماعيل، از محمّد بن اَشناس بزّاز، از ابو حسين محمّد بن احمد بن يحيى قمّى، از محمّد بن على بن زنجويه قمّى، از ابو جعفر محمّد بن عبد اللَّه بن جعفر حميرى.

افزون بر اين دو طريق، ابو على حسن بن اَشناس گفته است: «أخبرنا ابو المفضّل محمّد بن عبد اللَّه الشيبانى: أنّ أبا جعفر محمّد بن عبد اللَّه بن جعفر الحميرى أخبره ...». أبو على الحسن بن اَشناس همچنين گفته است: «أخبرنا أبو محمّد عبد اللَّه بن محمّد الدعلجى، عن أبى الحسين حمزة بن محمّد بن الحسن بن شبيب، عن أبى عبد اللَّه أحمد بن ابراهيم عن أبى جعفر محمّد بن عثمان العمرى» (ر.ك: ص ۳۷۶ ح ۱۱۱۶).

[۲]المزار الكبير: ص ۲۷.

[۳]ر. ك: خاتمة مستدرك الوسائل: ج ۱ ص ۳۶۰، مستدركات علم رجال الحديث: ج ۱ ص ۶۲.

[۴]معجم رجال الحديث: ج ۱ ص ۵۱ .

[۵]ر.ك: رجال النجاشى: ج ۲ ص ۳۲۲ ش ۱۰۶۰ كه در آن آمده است : رأيت جل أصحابنا يغمزونه ؛ ديده ام كه همه اصحاب از او بدگويى مى كنند .

[۶]الفهرست، طوسى: ص ۲۱۶ ش ۶۱۰.

[۷]رجال النجاشى: ج ۲ ص ۳۲۲ ش ۱۰۶۰ .



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت