شمار آيات قرآن

پرسش :

آیه های قرآن چه تعداد است؟



پاسخ :

در شمار آيات قرآن ، اختلاف است. اين اختلاف هرگز به معناى زيادت و نقصان در قرآن و كميّت كلمات و جمله هاى آن نيست. به گفته سيوطى علّت اختلاف گذشتگان در شمارش آيات، آن است كه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله هنگام تلاوت ، بر سرآيه ها وقف مى كرد - چون آيات ، توقيفى اند - و هنگامى كه جاى آن معلوم مى شد ، براى تكميل كردن سخن ، آن را وصل مى كرد و شنونده گاهى چنين مى پنداشت كه آن جا فاصله اى نيست ؛[۱]يعنى گاهى شنونده ، دو آيه را يكى مى شمرد . بنا بر اين ، اختلاف روايات در موارد وصل و وقف ، سبب اختلاف در شمار آيات شد و در پى آن ، مكتب هايى گوناگون در اين باره پديد آمد كه عبارت اند از: مكتب مكّى با شمارگان ۶۲۱۹ آيه، كوفى با ۶۲۳۶ آيه، مدنى با دو عدد ۶۰۰۰ و ۶۲۱۴ آيه، بصرى با رقم ۶۲۰۴ آيه و شامى با ۶۲۲۵ آيه.[۲]

عدد آيات در مصحف شريف ، بر اساس مكتب كوفى است. سيوطى نقل مى كند كه عدد ۶۰۰۰ اجماعى است و كمتر از آن نگفته اند؛ اما در بيشتر از آن ، چند عدد گفته اند: ۲۱۴، ۱۴، ۱۹، ۲۵ و ۳۶. ابن ضريس از طريق عثمان بن عطاء ، از پدرش ، از ابن عباس نقل مى كند كه تمام آيات قرآن ۶۶۰۰ آيه است.[۳]

در روايتى از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آمده است كه مجموع آيات قرآن ۶۲۳۶ آيه است:

جَميعُ آياتِ القُرآنِ سِتَّةُ آلافِ آيَةٍ وَمِئَتا آيَةٍ وَسِتٌّ وَ ثَلاثونَ آيَةً .[۴]

مجموع آيه هاى قرآن ، شش هزار و دويست و سى و شش آيه است .

اين عدد را كه برابر با شمارش مكتب كوفى است ، جمهور عالمان قرآنى از جمله طبْرِسى ، صحيح ترين عدد و داراى عالى ترين سند مى دانند. اين عدد را حمزة بن حبيب از ابن ابى ليلى و او از ابوعبد الرحمن سُلَمى از امير مؤمنان عليه السلام نقل كرده است.[۵]علامه طباطبايى در باره شمارگان آيات قرآن مى گويد: «هيچ نصّ متواتر و خبر واحد قابل اعتمادى در باره عدد آيات قرآن وجود ندارد و از واضح ترين ادله آن، اختلاف اهل مكه، مدينه، شام، بصره و كوفه بر سر عدد آن است» . وى همچنين عدد روايت شده از امير مؤمنان عليه السلام را در تعارض با جزئيت بسم اللَّه در تمامى سوره ها [جز برائت ] مى داند؛ زيرا امامان اهل بيت عليهم السلام بسم اللَّه را آيه اى از قرآن و جزئى از هر سوره مى دانند و لازمه آن ، افزودن شمار «بسم اللَّه» بر رقم ۶۲۳۶ است.[۶]با توجه به اين كه افزودن رقم ۱۱۳ «بسم اللَّهِ» آغاز سوره ها بر رقم مزبور، آن را به ۶۳۴۹ مى رساند كه با هيچ يك از عددهاى روايت شده هماهنگى ندارد، براى حفظ رقم ۶۲۳۶ از يك سو و به شمار آوردن رقم «بسم اللَّهِ» آغاز سوره ها از سويى ديگر ، مى توان گفت كه «بسم اللَّه» در سوره حمد ، آيه اى مستقل و در ساير سوره ها بخشى از آيه نخست آنهاست، چنان كه به اجماع عالمان و قائلان اعداد پيش گفته ، بسمله در آيه ۳۱ از سوره نمل ، بخشى از آيه است.

در روايتى از امام صادق عليه السلام آمده است كه شمار آياتى كه جبرئيل عليه السلام بر پيامبر فرود آورد ، ۱۷۰۰۰ آيه است.[۷]اين گونه روايات ، پس از بررسى نسخه ها و احراز يكسان بودن همه نُسَخ، بايد به گونه اى توجيه شوند كه به نتيجه تحريف قرآن نينجامد و گر نه به دليل مخالفت با قرآن - كه در آيه نهم از سوره حجر، اين كتاب الهى را حفاظت شده از جانب خدا مى داند - مردودند.[۸]

اجمالاً تعيين حدود آيات و شماره گذارى آنها به زمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله باز مى گردد و در برخى روايات به شمار آياتِ بعضى از سوره ها (حمد ، هفت آيه و مُلْك ، سى آيه) اشاره شده است.[۹]

به نظر علامه طباطبايى : «در باره شمارگانِ گفته شده براى آيات، نصّ متواتر يا خبر واحد معتبرى نيست كه بتوان بر آن اعتماد كرد . بنا بر اين ، اعتقاد به هيچ يك لازم نيست . بلكه مى توان هر يك را با تحقيق پذيرفت يا رد كرد» .[۱۰]گفتنى است كه آنچه در ميان عوام رواج يافته كه شمار آيات قرآن ۶۶۶۶ است، پايه اى ندارد و هيچ يك از اصحاب اعداد ، به آن قائل نيست.


[۱]الإتقان فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۱۸۱ - ۱۸۲.

[۲]نور علم : ش ۴۳ و ۴۴ ص ۸ (مقاله «آيه» ، سيّد محمّدباقر حجّتى) .

[۳]الإتقان فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۱۸۲.

[۴]ر . ك : ص ۳۰۲ ح ۲۳۷ .

[۵]ر.ك: الإتقان فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۱۸۲؛ الميزان فى تفسير القرآن : ج ۱۳ ص ۲۳۲؛ البيان فى عد آى القرآن : ص ۸۰ .

[۶]الميزان فى تفسير القرآن : ج ۱۳ ص ۲۳۲ - ۲۳۳.

[۷]الكافى : ج ۲ ص ۶۳۴؛ تفسير نور الثقلين : ج ۱ ص ۳۱۳.

[۸]ر . ك : ص ۳۱۳ (فصل چهارم : نگاه داشتن قرآن از تحريف) .

[۹]الإتقان فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۱۸۴ - ۱۸۶؛ القرآن فى الإسلام : ص ۱۵۱.

[۱۰]الميزان فى تفسير القرآن : ج ۱۳ ص ۲۳۲.



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت