سوره ، در لغت و اصطلاح

سوره در مفهوم لغوى به معانى متعددى آمده است و علت آن، اختلاف نظرى است كه در ريشه اصلى آن وجود دارد كه از مادّه «سَئِر، يَسأر، سئراً» است يا از مادّه «سار، يَسور، سوراً». چنانچه از ريشه نخست باشد ، به معناى «باقى مانده»[۱]است و اگر از ريشه دوم باشد كه بر علّو و ارتفاع و بالا رفتن و صعود كردن دلالت دارد ، به مفهوم «برجسته، ممتاز و مشخّص» خواهد بود. بر پايه معناى دوم ، به برآشفتگى هنگام خشم ، «سَوْرَة الغضب» و به بر آمدن خمر هنگام جوشيدن و غَلَيان نيز «سَوْرَة الخَمر» مى گويند.[۲]بر پايه معناى دوم براى سوره ، معانى شش گانه اى ذكر كرده اند: ۱. فضل و منزلت. ۲. شرف. ۳. علامت و نشانه. ۴. ساختمان زيبا و برافراشته. ۵. هر رده از رده ها و رگه هاى ديوار. ۶. قسمت مجزا از ديگرى.[۳]

سوره ، در اصطلاح و عرف مسلمانان ، عبارت است از : «مجموعه اى از آيات كه كمّيت و آغاز و انجام آن توقيفى و بر پايه وحى است» و بر اين اساس، به هر يك از فصول و بخش هاى صد و چهارده گانه قرآن مجيد، «سوره» گفته مى شود. هر يك از سوره هاى قرآن ، يك هدف يا چند هدف را (بر اساس پذيرش يا عدم پذيرش وحدت موضوعى سوره ها) تعقيب مى كند و معارفى خاص را در بر دارد و با «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» آغاز مى شود، مگر سوره توبه.

در وجه نام گذارى سوره هاى قرآنى گفته اند: همان گونه كه «سور مدينه» (حصار و ديوار بلندى كه در قديم ، پيرامون شهر مدينه بود) شهر را در بر مى گيرد، سوره قرآن نيز از آن جهت كه همچون حصار شهر، رشته اى از آيات را احاطه كرده ، «سوره» ناميده شده است.[۴]كوتاه ترين سوره قرآن ، سوره كوثر است كه سه آيه دارد و بلندترين سوره، بقره است با ۲۸۶ آيه.