تطبیق آیه هایی از سوره اعراف بر اهل بیت(ع)
پرسش :
سوره اعراف، آیه 46 ـ 49 چگونه بر اهل بیت(ع) تطبیق می کند؟
پاسخ :
سوره اعراف، آیه ۴۶ ـ ۴۹
وَبَینَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَی الأَعْرَافِ رِجَالٌ یَعْرِفُونَ کُلّاً بِسِیمَاهُمْ وَنَادَوْاْ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَن سَلَامٌ عَلَیکُمْ لَمْ یدْخُلُوهَا وَهُمْ یَطْمَعُونَ * وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ قَالُواْ رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ * وَنَادَی أَصْحَابُ الأَعْرَافِ رِجَالاً یَعْرِفُونَهُم بِسِیمَاهُمْ قَالُواْ مَا أغْنَی عَنکُمْ جَمْعُکُمْ وَمَا کنتُمْ تَسْتَکبِرُونَ * أهٰؤُلاَءِ الَّذِینَ أقْسَمْتُمْ لاَ ینَالُهُمُ اللهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ لاَخَوْفٌ عَلَیکمْ وَلا أنتُمْ تَحْزَنُون.
و بین آنان (بهشتیان و دوزخیان) پرده ای است و بر اعراف، مردمی هستند که همگان را به سیما [و نشانه ها]ی آنان می شناسند و بهشتیان را ـ در حالی که هنوز به بهشت وارد نشده اند، امّا امید می برند ـ، ندا می دهند که: سلام بر شما باد! و چون دیدگانشان به جانب دوزخیان بر می گردد، می گویند: پروردگارا! ما را همراه ستمکاران مگردان. و اهل اعراف، مردمی را که به نشانه شان می شناسند، ندا می دهند و می گویند: جمعیتتان (/ مال اندوزی تان) و آن استکبار که می ورزیدید، به کارتان نیامد! آیا همینان بودند که سوگند می خوردید رحمت خدا بدانان نمی رسد؟ [اکنون شما تحقیرشدگان] به بهشت وارد شوید [که] نه بیمی بر شماست و نه اندوهگین می شوید.
روایاتی را که در باره اصحاب اعراف از اهل بیت(ع) رسیده، می توان به چهار دسته تقسیم کرد:
دسته اوّل، روایاتی که اهل بیت عصمت و خاندان رسالت را به عنوان اصحاب اعراف معرّفی کرده اند، مانند: آنچه از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود:
جاءَ ابنُ الکَوّاءِ إلیٰ أمیر المُؤمِنینَ(ع) فَقالَ: یا أمیرَ المُؤمِنینَ (وَعَلَی ٱلْأَعْرَافِ رِجَالٌ یعْرِفُونَ كُلّاًِبِسِیمَاهُمْ)؟ فَقالَ: نَحنُ عَلَی الأَعرافِ، نَعْرِفُ أَنصارَنا بِسیماهُم.[۱]
شخصی به نام ابن الکوّاء نزد امام امیر مؤمنان(ع) آمد و گفت: ای امیر مؤمنان! مراد از (بر اعراف، مردانی هستند که همگان را به علامتشان می شناسند)، چیست؟ ایشان فرمود: ما بر اعراف قرار داریم و ما یاران خود را با علامتشان می شناسیم.
یا آنچه امام باقر(ع) در باره آیه (وَعَلَی ٱلْأَعْرَافِ رِجَالٌ یعْرِفُونَ كُلَّاً بِسِیمَاهُمْ) فرمود که:
اُنزِلَت فی هٰذِهِ الأُمَّةِ، وَ الرِّجالُ هُمُ الأَئِمَّةُ مِن آلِ مُحَمَّدٍ.[۲]
آیه در مورد این امّت نازل شده است و مقصود از رجال، امامان از خاندان محمّد(ص) هستند.
و آنچه امام باقر(ع) از امام علی(ع) نقل می کند که فرمود:
وَ نَحنُ أصحابُ الأَعرافِ.[۳]
ما اصحاب اعراف هستیم.
و آنچه از امام باقر(ع) روایت شده که در باره آیه (وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ یعْرِفُونَ کُلّاً بِسِیماهُمْ) فرمود:
ما آن مردان هستیم. امامان، کسانی را که وارد بهشت خواهند شد و کسانی را که وارد دوزخ خواهند شد، می شناسند، چنان که شما در قبیله های خود، همدیگر را می شناسید و هر یک از شما می داند که چه کسی در قبیله درستکار است و چه کسی بدکار.[۴]
همچنین امام علی(ع) می فرماید:
وَ أنا صاحِبُ الأَعرافِ.[۵]
[یکی از مصادیق] اصحاب اعراف، من هستم.
در منابع اهل سنّت نیز چنین آمده است:
سعد بن طریف می گوید: اصبغ بن نُباته گفت: نزد علی(ع) نشسته بودم که عبد الله بن کوّاء آمد و گفت: ای امیر مؤمنان! در باره سخن خداوند که: (وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ) به من خبر بده. امام(ع) در پاسخ فرمود:
وای بر تو، ای پسر کوّاء! ما کسانی هستیم که ما را روز قیامت، میان بهشت و دوزخ می گمارند. هر که یار ماست، او را با نشانه اش می شناسیم و وارد بهشت می گردانیم و هر که دشمن ماست، او را با نشانه اش می شناسیم و وارد دوزخ می کنیم.[۶]
همچنین ضحّاک از ابن عبّاس گزارش می کند که در باره (وَ عَلَی الْأَعْرافِ رِجالٌ) گفت:
مکانی مرتفع از صراط وجود دارد که «اعراف» خوانده می شود و بر آن، عبّاس، حمزه، علی و جعفر قرار دارند که دوستان خود را با نشانه چهره ها و دشمنان خود را به سیاهی چهره می شناسند.[۷]
دسته دوم، روایاتی که پیروان خاصّ اهل بیت(ع) و مسلمانان پیشتاز را از رجال اعراف دانسته اند، مانند آنچه از امام علی(ع) روایت شده که فرمود:
المُوقِنونَ وَ المُخلِصونَ وَ المُؤثِرونَ مِن رِجالِ الأَعرافِ.[۸]
اهل یقین و مخلصان و ایثارگران، مردان اعراف هستند.
دسته سوم، روایاتی که دلالت دارند اصحاب اعراف، کسانی هستند که حسنات و سیّئات آنان، مساوی است، مانند: آنچه از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود:
اعراف، گروهی اند که نیکی ها و بدی های آنان برابر است. اگر خداوند، آنان را به دوزخ ببرد، به سبب گناهانشان است و اگر به بهشت ببرد، به سبب رحمت خویش است.[۹]
دسته چهارم، روایتی که از امام صادق(ع) نقل شده و میان روایات گذشته، جمع بندی کرده است. از ایشان روایت شده که فرمود:
اعراف، بلندی هایی است بین دوزخ و بهشت، و امامان با گروهی از پیروانشان در اعراف می ایستند، در حالی که عدّه ای از پیروان امامان، بدون توقّف، وارد بهشت می شوند و حسابی از آنان کشیده نمی شود.
امامان به این گروهی که در دنیا خطا کرده اند، خطاب می کنند: «بنگرید به برادرانتان در بهشت که بی حساب وارد شده اند» و بعد به آنان می گویند: «دشمنان حق را بنگرید که چگونه در آتش اند». بعد به دوزخیان می گویند: «اینان (پیروان و شیعیان آلوده به گناه) همانانی هستند که شما می گفتید هرگز مشمول رحمت الهی نخواهند شد» [سپس رحمت الهی شامل آنان می شود] و به این دسته از گنهکاران [که بر اثر ایمان و اعمال صالح، شایستگی عفو دارند]، از طرف امامان دستور داده می شود که: «به سوی بهشت بروید. نه ترسی دارید و نه اندوهی» و آن گاه به واسطه شفاعت اهل بیت، این گروه گنهکار نیز وارد بهشت می شوند.[۱۰]
بر این اساس، همه روایاتی که ملاحظه شدند، یک واقعیت را بیان می کنند و آن، این که «اعراف» یکی از موقف های قیامت است که در آن، منزلت و عظمت اهل بیت عصمت و پیروان خاصّ آنها بر جهانیان آشکار می شود، و حضور خاندان رسالت در این جایگاه برای نجات خطاکارانی است که مستحقّ شفاعت هستند.
[۲]. بصائر الدرجات: ص۵۱۶.
[۴]. بصائر الدرجات: ص۵۱۵ ـ ۵۱۶.
[۵]. تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۱۷ ـ ۱۸، بحار الأنوار: ج۸ ص۳۳۶.
[۶]. شواهد التنزیل: ج ۱ ص۲۶۳.
[۷]. شواهد التنزیل: ج ۱ ص۲۶۵، الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، ج ۴ ص۲۳۶.
[۸]. غرر الحکم: ج۲ ص۹۴ ح ۱۹۷۵.
[۹]. الکافی: ج۲ ص۳۸۱، بحار الأنوار: ج۸ ص۳۳۷.
[۱۰]. ر. ک: تفسیر القمی: ج۱ ص۲۳۱، بحار الأنوار: ج۸ ص۳۳۵.
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت