نزول آیه لیلة المبیت در باره صهیب رومی

آیه لیلة المبیت:

وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ. (سوره بقره، آیه ۲۰۷)

و از مردم، کسی است که برای طلب رضای خدا از جان خویش می گذرد (آن را با خدا معامله می کند) و خداوند به بندگان، مهربان است.

آلوسی در تفسیر این آیه می نویسد:

بیشتر روایات، گویای نزول این آیه در باره صُهَیب رومی است. او به سمت پیامبر(ص) مهاجرت کرد، ولی در راه با مشرکان مکّه مواجه شد و با دادن اموال و دارایی های خود در مکّه به آنان، جان خود را خرید و به نزد پیامبر(ص) رفت. پیامبر(ص) نیز به او فرمود: «أبا یَحییٰ! رَبِحَ البَیعُ رَبِحَ البَیعُ؛ ای ابو یحیی! آن معامله، سودآور بود؛ آن معامله، سودآور بود» و این آیه را برای او تلاوت کرد.[۱]

در پاسخ باید گفت: اوّلاً این متنی که آلوسی نقل می کند، تصریحی به نزول آیه ندارد، بلکه خبر از تلاوت این آیه توسّط پیامبر(ص) بر او می دهد. ثانیاً تنها سه روایت اهل سنّت، صُهَیب رومی را مصداق یا سبب نزول این آیه معرّفی می کند که در منابع اهل سنّت تکرار شده اند. ثالثاً این ماجرا بر آیه منطبق نیست؛ چرا که مراد از (یشری نفسه) در آیه، فروختن است، چنان که طبری نیز در آغاز تفسیر این آیه می نویسد:

در جای دیگر به وسیله مطالبی که نیازی به تکرار آنها نیست، بیان کردیم که معنای فعل «شری»، فروختن است.[۲]

علّامه طباطبایی نیز می نویسد:

آیه با این که مراد از شراء، خریدن باشد، ناسازگار است.[۳]

این در حالی است که صُهَیب، جان خود را در برابر اموال و دارایی هایش در مکّه می خرد. از این رو، شاید آلوسی خود نیز متوجّه این اشکال بوده که گفته:

بنا بر این نقل، به ظاهر شراء به معنای خریدن است.[۴]