تأنی و درنگ ورزیدن

تأنی به معنای درنگ ورزیدن و در برابر عجله است.

در قرآن كريم ، كلمه «تأنّى» به كار نرفته است ؛ ولى نيكو بودن اين خصلت از نگاه اين كتاب آسمانى را از نكوهشِ مكرّرِ واژه مقابل آن ، يعنى «عجله» مى توان دريافت . در احاديث اهل بيت عليهم السلام ، درنگ كردن در گفتار و كردار ، با تعبيرهاى مختلفى مانند : «تأنّى» ، «تثبّت» ، «تؤده» و «أناة» ـ كه همگى واژه هاى مقابل «عجله» هستند ـ بويژه در موضوعات مهم ، مورد توصيه و تأكيد قرار گرفته است . اين احاديث را بدين سان مى توان جمع بندى كرد :

۱ . درنگ ورزيدن ، صفتى الهى

نخستين نكته قابل توجّه در تبيين فضيلت صفت «تأنّى» ، اين است كه اين صفت ، از صفات فعل خداوند حكيم است ، بدين معنا كه آفريدگار جهان مى توانست جهان را در كمتر از يك چشم به هم زدن بيافريند ؛ ليكن حكمت ايجاب مى كرد كه آن را در شش مرحله بيافريند. بنا بر اين، يكى از دلايل حكمت آفرينش تدريجى جهان ، آموزش درنگ ورزى در كارها به آفريده هاست .[۱]

همچنين خداوند متعال در كيفر دادن تبهكاران عجله نمى كند و فرصت مى دهد ؛ بلكه در اثر عوامل هشيار كننده اى كه در مسير زندگى آنها قرار مى گيرد ، بيدار شوند و از تبهكارى دست بدارند .[۲]درسى براى مسئولان سياسى ، فرهنگى و قضايى است كه براى سازندگى جامعه آرمانى در برخورد با تبهكاران ، از خداوند متعال سرمشق بگيرند .

۲ . درنگ ورزيدن ، خوى پيامبران

پيامبران الهى ، سزاوارترين كسانى هستند كه صفات الهى را در افعال خود ، جلوه گر مى سازند تا ديگران نيز از آنان تبعيت نمايند .

۳ . درنگ ورزيدن ، از سپاهيان عقل

يكى از نكات تأمّل برانگيز ، اين است كه «درنگ ورزيدن» ، از سپاهيان عقل ، و نقطه مقابل آن ، «شتاب كردن» ، از سپاهيان جهل شمرده شده است و اين بدان معناست كه انسان براى تأمين منافع مادّى و معنوى خود ، به اين خصلت نيازمند است ، و به همين دليل ، خداوند متعال دوست دارد كه انسان در گفتار و كردار خودش ، درنگ كند تا از منافع و بركات آن برخوردار گردد .

۴ . بركات درنگ ورزيدن

در احاديث اهل بيت عليهم السلام به بركات مختلفى براى خصلت «تأنّى» اشاره شده است كه در فصل سوم خواهد آمد ؛ امّا بى ترديد ، اصلى ترين بركت درنگ ، مصونيت از لغزش هاست .

انسان مى تواند با تمرين «درنگ كردن» و بهره گيرى از تأمّل و تفكّر ، از لغزش هاى فكرى و عملى خود بكاهد و از اين راه ، آسايش و آرامش زندگى مادّى و معنوى خود را تأمين نمايد . به همين دليل ، علاوه بر توصيه هاى مؤكّدى كه پيشوايان الهى در باره اين خصلت دارند ، عقل و دورانديشى و بلندهمّتى نيز انسان را به ايمان و اين خصلت دعوت مى نمايند .[۳]

۵ . درنگِ نكوهيده

و آخرين نكته ، اين كه : حكمتِ درنگ ورزيدن در كارها ، تأخير در انجام دادن آنها به منظور تشخيص نيك و بد آنها ، و انجام دادن صحيح كارهاى نيك در فرصت مناسب است . بنا بر اين ، در صورتى كه نيكو بودن كارى مشخّص و فرصت براى انجام دادن آن ، مناسب باشد ، درنگ كردن ، نه تنها نيكو نيست ، بلكه نكوهيده است ، چنان كه از امام على عليه السلام روايت شده :

مِنَ الخُرقِ المُعاجَلَةُ قَبلَ الإِمكانِ وَ الأَناةُ بَعدَ الفُرصَةِ .[۴]

شتاب كردن در كارى پيش از توانايى بر انجام دادن آن، و درنگ نمودن پس از فرصت پيدا كردن ، نشانه نادانى است .

از اين رو ، در احاديث اهل بيت عليهم السلام ، درنگ نكردن در انجام دادن كارهاى نيك ، بويژه حضور در جبهه و جهاد و نماز جماعت و دفن اموات ، توصيه شده است .[۵]