فضیلت امام علی(ع) در آیه صالح المؤمنین

آیه صالح المؤمنین:

إِن تَتُوبَا إِلَی اللّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُمَا وَ إِن تَظَاهَرَا عَلَیهِ فَإِنَّ اللهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صَالِحُ المُؤْمِنِینَ وَ الْمَلَائکةُ بَعْدَ ذَلِکَ ظَهِیرٌ.[۱]

اگر شما (همسران پیامبر) از کار خود توبه کنید [، به نفع شماست، زیرا] دل هایتان از حق منحرف گشته است و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید [، کاری از پیش نخواهید بُرد]؛ زیرا خداوند، یاور اوست و همچنین جبرئیل و صالحِ مؤمنان و فرشتگان بعد از آنان، پشتیبان اویند.

توطئه برخی زنان پیامبر(ص) در بیت ایشان، سبب شد آیات ابتدایی سوره تحریم، نازل شود و خداوند سبحان، ضمن بیان حکم چنین اقدامات ناپسندی، یاوران پیامبر(ص) را معرّفی کند و به جایگاه والای امام علی(ع) در یاری رساندن به ایشان در برابر همه توطئه ها و از جمله توطئه های خانوادگی، اشاره نماید.

بر پایه روایت های متعدد مراد از «صالح المؤمنین» در این آیه امام علی(ع) است که جایگاه والای او را در دفاع از پیامبر(ص) نشان می دهد.

۱. از پیامبر(ص) نقل شده که فرمود:

صالِحُ المُؤمِنینَ، عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ.[۲]

صالِح مؤمنان، علی بن ابی طالب است.

۲. از امام باقر(ع) نقل شده که فرمود:

چون آیه(... وَ صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ) نازل شد، پیامبر خدا(ص) فرمود: «ای علی! تو صالحِ مؤمنان هستی».[۳]

۳. همچنین از امام باقر(ع) نقل شده که پیامبر خدا(ص)، دو بار علی(ع) را به یاران خود معرّفی کرد: یک بار زمانی بود که فرمود: «هر کسی که من مولای اویم، علی، مولای اوست» و بار دوم، هنگامی بود که این آیه نازل شد: (در حقیقت، خدا خود، یاور اوست و جبرئیل و صالحِ مؤمنان...). پیامبر خدا(ص)، دست علی(ع) را گرفت و فرمود: «ای مردم! این، صالحِ مؤمنان است».[۴]

۴. عمّار یاسر می گوید: از علی بن ابی طالب(ع) شنیدم که فرمود:

روزی پیامبر خدا(ص) مرا فرا خواند و فرمود: «آیا تو را بشارت بدهم؟». گفتم: آری، ای پیامبر خدا! شما همیشه بشارت دهنده به خیر هستید. پیامبر(ص) فرمود: «خداوند در باره تو آیه ای نازل فرمود». گفتم: کدام آیه؟ فرمود: «هم ردیف جبرئیل شده ای!». سپس این آیه را خواند: (وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَلائِکَةُ بَعْدَ ذلِکَ ظَهِیرٌ). [سپس فرمود:] تو و فرزندان مؤمنت، صالح المؤمنین هستید».[۵]

۵. از ابن عبّاس روایت شده که در باره (فَإِنَّ اللهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ) گفت: «نَزَلَت فی عَلِیٍّ(ع) خاصَّةَ؛ تنها در باره علی(ع) نازل شده است».[۶]

۶. از عون بن عبد اللّٰه بن ابی رافع، نقل شده که گفت: روزی که پیامبر(ص) در آن رحلت کرد، ایشان از هوش رفت و سپس به هوش آمد. من گریه می کردم و دست مبارک او را می بوسیدم و می گفتم: «مَن لی وَ لِوَلَدی بعدَکَ یا رَسولَ اللّهِ؟؛ بعد از شما چه کسی برای من و فرزندم خواهد بود؟». ایشان فرمود: «لَکَ اللّهُ بَعدی ووَصِیّی صالِحُ المُؤمِنینَ؛ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ؛ برای تو خداست؛ بعد از من نیز وصیّ ام صالحِ مؤمنان علی بن ابی طالب خواهد بود».[۷]

۷. رُشَید هَجَری می گوید: من با مولایم علی بن ابی طالب(ع) در پشتِ کوفه راه می رفتم. رو به من کرد و فرمود: «ای رُشَید! سوگند به خدا، صالحِ مؤمنان، منم».[۸]

۸. از امام زین العابدین(ع) نقل شده که ضمن سخنرانی در مجلس یزید ـ لعنه الله ـ در معرّفی خود فرمود:

أنا ابنُ صالحِ المُؤمِنینَ، وَ وارِثِ عِلمِ النَّبِیّینَ.[۹]

من فرزند شایسته ترینِ مؤمنان و فرزند وارث دانشِ پیامبران هستم.

این گونه سخن گفتن، حاکی از آن است که در آن تاریخ، لقب «صالحِ المؤمنین» برای امیر مؤمنان، لقبی شناخته شده بوده است.

۹. در زیارتی که برای امام علی(ع) از امام باقر(ع) نقل شده، آمده است:

السَّلامُ عَلیٰ صالِحِ المُؤمِنینَ، وَ وارِثِ عِلمِ النَّبِیّینَ.[۱۰]

سلام بر برگزیده مؤمنان و وارث دانشِ پیامبران.

۱۰. در زیارت امام حسین(ع) نیز می خوانیم:

السَّلامُ عَلَیکَ یَا ابنَ صالِحِ المُؤمِنینَ.[۱۱]

سلام بر فرزند برگزیده مؤمنان.

گفتنی است بسیاری از مفسّران اهل سنّت نیز این معنا را نقل کرده اند یا یکی از اقوال مطرح شده دانسته اند، مانند ابن ابی حاتم در تفسیر القرآن العظیم،[۱۲]ثعلبی در الکشف و البیان،[۱۳]ماوردی در النکت و العیون،[۱۴]ابن عطیّه اندُلُسی در المحرّر الوجیز،[۱۵]قُرطُبی در الجامع لأحکام القرآن،[۱۶]ابن کثیر در تفسیر خود[۱۷]و سیوطی در الدرّ المنثور.[۱۸]