خیر البریه

بیّنه: آیه ۷.

إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّٰلِحَٰتِ أُوْلٰئک هُمْ خَیرُ الْبَرِیَّةِ.

کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، بهترین آفریده های خدا هستند.

«خیر» در معنای وصفی، به معنای بهترین و از نظر دستور زبان، اسم تفضیل است.[۱]«بریّة» نیز به معنای «آفریده» است.[۲]بنا بر این، این ترکیب، با توجّه به عام بودن واژه «البریة» به معنای برترین آفریده هاست.

روایات شیعی و سنّی[۳]بیان داشته اند که مصداق «خیر البرّیة»، علی(ع) و پیروانش هستند؛ چرا که ایمان به خداوند و پیامبر(ص) بدون پذیرش ولایت اهل بیت(ع)، ایمانِ واقعی نخواهد بود. بنا بر این، پیامبر خدا(ص) و اهل بیت او، برترین آفریده ها به طور مطلق، و پیروان راستین آنان، برترین آفریده ها به طور نسبی هستند و بر این اساس، امام علی(ع) یکی از مصداق های اتم و اکمل «خیر البریّة» است و شیعیان ایشان، در مراتب بعدی قرار دارند. اکنون به تعدادی از این روایات، اشاره می کنیم:

۱. وقتی پیامبر(ص) این آیه را تلاوت کرد، فرمود:

هُم أنتَ وَ شیعَتُکَ یا عَلِی! وَ میعادُ ما بَینی وَ بینَکُم الحَوضُ.[۴]

آنان، تو و پیروانت هستید، ای علی! وعده من و شما، بر سرِ حوض [کوثر].

۲. یزید بن شراحیل، کاتب امام علی(ع)، از ایشان نقل می کند که پیامبر(ص) به او فرمود:

یا عَلِیُّ! أما تَسمَعُ قَولَ اللّهِ عز و جل: (إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا ٱلصَّالِحاتِ أُولٰئِكَ هُمْ خَیرُ ٱلْبَرِیةِ)؟ هُم أنتَ و شیعتُکَ، وَ موعِدی وَ مَوعِدُکُمُ الحَوضُ، إذَا اجتَمَعَتِ الاُمَمُ لِلحِسابِ تُدعَونَ غُرّاً مُحَجَّلینَ.[۵]

ای علی! آیا این سخن خدا را نشنیده ای: (کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، بهترین آفریده های خدایند)؟ آنان، تو و پیروانت هستید. وعده گاه من و شما، بر سرِ حوض، وقتی امّت ها برای حساب، گِرد می آیند و شما دعوت می شوید، در حالی که پیشانی سفید [و نورانی] و شناخته شده اید.

۳. طبری در جامع البیان، در تفسیر آیه (إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا ٱلصَّالِحَاتِ أُولٰئِكَ هُمْ خَیرُ ٱلْبَرِیةِ)، تنها یک روایت می آورد، به این شرح:

ابو جارود از امام باقر(ع) نقل می کند که در باره آیه (آنان، بهترین مخلوقات هستند)، فرمود: پیامبر خدا(ص) فرمود: «ای علی! منظور، تو و شیعیانت هستید».[۶]

۴. سیوطی نیز چندین روایت با همین معنا نقل می کند. از جمله چنین آورده است:

از ابن عبّاس نقل شده که گفت: هنگامی که آیه (إِنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا ٱلصَّالِحاتِ أُولٰئِكَ هُمْ خَیرُ ٱلْبَرِیةِ) نازل شد، پیامبر خدا(ص) به علی(ع) فرمود: «آنان، تو و شیعیانت در روز قیامت هستید، در حالی که خشنود و مورد رضایت الهی واقع شده اید».[۷]

از این روایات، به خوبی می توان دریافت که واژه «شیعه» از همان عصر پیامبر خدا برای پیروان امام علی(ع) به کار رفته است و این که برخی گمان می کنند تعبیر «شیعه» بعدها به وجود آمده، اشتباه است.

در برخی روایات آمده است هنگامی که علی بن ابی طالب(ع) می آمد، اصحاب پیامبر(ص) می گفتند: «خیرُ البَریّه بعد از پیامبر خدا، آمد».[۸]

آلوسی، بعد از اشاره به برخی روایات در این زمینه، امامیه را متّهم کرده که با توجّه به برخی احادیث، «خیرُ البریّه» را ویژه امام علی(ع) دانسته اند و لازمه آن، این است که علی(ع) از پیامبر خدا(ص) نیز برتر باشد و اگر جایز باشد که «بریّه» در پیامبر(ص) تخصیص بخورد، در آنچه ما نیز با دلیل می گوییم (یعنی پیامبران اولوا العزم، ملائکه و برخی افراد) نیز جایز است تخصیص بخورد. لذا این تعبیر قرآنی، هیچ اختصاصی به علی بن ابی طالب، نخواهد داشت.[۹]

در جواب، باید گفت: چنین ادّعایی باطل است؛ بلکه همان طور که اشاره شد، روایات در صدد بیان برخی مصادیق بارز این تعبیر است و قطعاً هر کس دارای دو گوهر ایمان و عمل صالح باشد، مصداق این آیه است.

اشکال دیگری که وی وارد کرده، دشواری امکان اثبات صحّت این روایات است،[۱۰]در حالی که روایات این مطلب، به فراوانی گزارش شده است. از جمله، صاحب تأویل الآیات، چهار روایت، حاکم حَسَکانی، حدود بیست نقل و سیوطی، چهار روایت در الدرّ المنثور با این مفهوم، گزارش کرده اند. لذا اگر تواتر لفظی این اخبار را نپذیریم، تواتر معنوی این اخبار را می توان ادّعا کرد و این، بالاتر از صحّت سندی است.

افزون بر این، روایات بسیار فراوانی که در منابع معتبر شیعه و سنّی آمده[۱۱]و تصریح دارد که علی(ع) «بهترین انسان ها» است نیز، مؤیّد این روایات است. برای نمونه از پیامبر خدا(ص) روایت شده که فرمود:

عَلِیٌّ خَیرُ البَشَرِ، مَن أبیٰ فَقَد کَفَرَ.[۱۲]

علی، برترین انسان هاست. هر که نپذیرد، کافر شده است.