نزول آیه تبلیغ در باره ابلاغ همه احکام یا اصل رسالت

پرسش :

آیا آیه تبلیغ در باره ابلاغ همه احکام یا اصل رسالت نازل نشده بود؟



پاسخ :

آیه تبلیغ:

یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیکَ مِن رَبِّکَ وَإِن لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ.[۱]

ای پیامبر! آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، ابلاغ کن و اگر نکنی، پیامش را نرسانده ای و خدا، تو را از گزند مردم، نگاه می دارد. آری. خدا، گروه کافران را هدایت نمی کند.

غالب مفسّران اهل سنّت، بر این باورند که مراد از (مَا أَنزَلَ ٱللهُ...) ـ که پیامبر(ص) مأمور به ابلاغ آن شده است ـ امر خاصّی نبوده؛ بلکه مراد، جمیع احکامی است که خداوند بر ایشان وحی کرده است؛[۲]

اشکال این سخن، آن است که معنای آیه، لغو و بی فایده می گردد؛ چرا که بنا بر این قول، معنای آیه چنین می شود: اگر جمیع آنچه را خدا بر تو نازل کرده است، ابلاغ نکنی، رسالت الهی را ابلاغ نکرده ای. اصطلاحاً شرط و جزا، نباید متّحد و یکسان باشند؛ وگر نه در سخن، فایده ای نخواهد بود. از این رو، در پاسخ گفته اند: مراد آیه، این است که اگر رسالت الهی را کامل ابلاغ نکنی و مثلاً حکم یا آیه ای را رها کنی، زشتی و شناعت این کوتاهی از تو، همچون شنیع بودن و زشتی ترک تمام رسالت و احکام است یا مراد این است که اگر آیه ای را ترک کنی، عِقاب این عمل برابر با عقاب ترک کلّ رسالت است.[۳]

در برابر این ادّعا باید گفت: چون این آیه در اواخر عمر مبارک پیامبر(ص) نازل شده است، نمی تواند مانند آیات (فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ * إِنَّا کَفَیناکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ)[۴]یا آیه (إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیکَ قَوْلًا ثَقِیلًا... وَ اصْبِرْ عَلی ما یقُولُونَ وَ ٱهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِیلاً)،[۵]نوعی تقویت روحیه یا حمایت معنوی باشد. لذا پیامبر خدا(ص) که مخاطب این آیه است یا تمامی آنچه را بر او نازل شده بود، ابلاغ کرده است یا خیر. اگر ابلاغ کرده بود که معنا نداشت این گونه مورد خطاب قرار گیرد. لذا باید گفت پیامبر(ص) ـ بنا بر مصالحی که او آگاه تر است ـ، ابلاغ حکمی را به تأخیر انداخته بود و این حکم، به تصریح روایات فراوان، ابلاغ رسمی و عمومی ولایت علی(ع) پس از ایشان به تمامی مسلمانان جهان بود؛ چرا که تهمت منفعت طلبی پیامبر(ص) در ولایت بخشی به عموزاده و داماد خود، می توانست اساس دین نوپای اسلام را متزلزل سازد.

از دیگر سو، چگونه روایات فراوانی را که در سبب نزول این آیه آمده است، می توان به راحتی کنار گذاشت و قائل به عمومیت آیه شد؟


[۱]. مائده: آیه ۶۷.

[۲]. زمخشری در الکشّاف: ج۱ ص۶۵۸، ابو بکر رازی معروف به جصّاص در أحکام القرآن: ج۴ ص۱۰۷، آلوسی در تفسیر الآلوسی: ج۳ ص۳۵۵ و ... .

[۳]. الکشّاف: ج۱ ص۶۵۹.

[۴]. حجر، آیه ۹۴ ـ ۹۵: (پس آنچه را بدان مأموری، آشکار کن و از مشرکان، روی برتاب، که ما [شرّ] ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد).

[۵]. مزمّل: آیه ۵ ـ ۱۰: (چرا که ما به زودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم کرد ... و در برابر آنچه [دشمنان] می گویند، شکیبا باش و به طرزی شایسته از آنان دوری گزین).



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت