دعوت به مطلقِ «خير» و «معروف»
پرسش :
چرا قرآن کریم بصورت مطلق دعوت به خیر، معروف، احسان و بر کرده است؟
پاسخ :
دعوت به مطلقِ «خير» و «معروف»
به سبب فطرى و بديهى بودنِ معانىِ «خير» ، «معروف» ، «بِر» و «احسان» ، قرآن كريم، مردم را به طور مطلق (بدون قيد و شرط) ، به اين مفاهيم دعوت مى كند:
«وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ[۱]» ؛
بايد گروهى از شما باشند كه به خير ، فرا بخوانند و امر به معروف و نهى از منكر كنند؛ و آنان همان رستگاران اند.
بر اساس اين آيه شريف ، خداوند متعال فرمان داده كه در ميان مسلمانان ، بايد همواره گروهى باشند كه مردم را به مطلقِ «خير» و انواع نيكى و نيكوكارى فرا بخوانند و آنان را به پايبندى به مطلقِ «معروف (امور شناخته شده)» وادار نمايند و از مطلقِ «شر» و انواع بدى ها و گناهان و مطلقِ «منكَر (امور ناشناخته)» باز دارند .
نكته شايان توجّه ، اين است كه قرآن كريم ، «خير» و انواع خوبى را «معروف (شناخته شده)» ناميده و در مقابل، بدى ها و گناهان را «منكَر (ناشناخته)» نام نهاده است ؛ گويا ، اشاره به اين مطلب است كه فطرت سالم انسانى، با «خير و نيكى» مأنوس ، و با «شر و بدى» ، بيگانه است.[۲]
نكته ديگر ، اين است كه تمام پايه هاى اعتقادى و برنامه هاى اخلاقى و عملى اسلام ، در چارچوب «خير» و «معروف» سامان يافته و تمام امورى كه اسلام با آن مخالفت كرده ، در چارچوبِ «شر» و «منكَر» قرار دارند. از اين رو ، كوتاه ترين سخن در شناساندن اسلام ، اين است كه: اسلام ، يعنى دعوت به نيكى ها و بازداشتن از بدى ها .
دعوت به مطلقِ «احسان»
كلمه «احسان» نيز در نگرش قرآنى و حديثى ، چنان معناى گسترده اى دارد كه تا فراگيرى تمام معناى خير ، امتداد مى يابد.[۳]اسلام ، جامعه انسانى را به مطلق نيكوكارى ها دعوت كرده است:
«إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الاْءِحْسَـنِ[۴]» ؛
خداوند ، به دادگرى و نيكوكارى ، فرمان مى دهد .
از نگاه امام على عليه السلام، هر كارى كه «معروف» خوانده مى شود ، «احسان» نيز گفته مى شود :
كُلُّ مَعرُوفٍ إحسانٌ؛[۵]
هر معروفى ، احسان است .
دعوت به مطلقِ «بِر»
واژه «بِرّ»[۶]همانند واژه هاى: «خير» و «معروف» ، از نگاه قرآن و احاديث ، به همه عقايد ، اخلاق و اعمال نيك و شايسته گفته مى شود.[۷]همچنان كه قرآن به نيكى و يارى بر نيكوكارى فرا مى خواند ، از «اثم (گناه)» برحذر مى دارد:
« وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الاْءِثْمِ وَالْعُدْوَ نِ[۸]» ؛
يكديگر را در نيكى و پروا ، يارى كنيد و يكديگر را در گناه و تجاوز ، يارى نكنيد .
[۱]آل عمران ، آيه ۱۰۴ .
[۲]ر . ك : ص ۱۳ ، پانوشت اوّل .
[۳]ر . ك : ص ۵۵ (تفسير احسان) .
[۴]نحل ، آيه ۹۰ .
[۵]ر . ك : ح ۴۷ و ص ۱۳ ، پانوشت اوّل .
[۶]المفردات راغب: بَرّ ، مقابل بحر است و از آن ، معناى «گستردگى» تصوّر مى شود. «بِرّ» نيز، از همان مشتق شده ، يعنى : «گسترش در كار نيك» .
در النهايةى ابن اثير آمده است: بِرّ يعنى : احسان . در مجمع البحرين آمده است: برّ ، معناى فراگيرنده هر نوع نيكى است .
[۷]ر . ك : ص ۴۵ (تفسير نيكى) .
[۸]مائده ، آيه ۲ .
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت