آشنایی با جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت

به معرفى و بررسى سيزده جامع حديثى شيعه و هجده جامع حديثى اهل سنت پرداخته است.

معرفى اجمالى

آشنايى با جوامع حديثى شيعه و اهل سنت، اثر على نصيرى (متولد رشت، ۱۳۴۴ش) است كه در آن، به‌صورت مستند و تحليلى به معرفى و بررسى سيزده جامع حديثى شيعه و هجده جامع حديثى اهل سنت از روزگاران قديم تا دوران معاصر بر اساس اولويت و تا حدودى توالى تاريخى پرداخته و ويژگى‌ها و امتيازات و همچنين نقدها و كاستى‌هاى هريك را شرح داده و نيز شرح‌حال و جايگاه علمى هريك از نويسندگان جوامع مذكور را توضيح داده است.

اين اثر به زبان فارسى رسا و شيوا نوشته شده است.

ساختار

اثر حاضر از مقدمه ناشر و همچنين مقدمه نويسنده و متن اصلى كتاب (شامل: ۱. كليات؛ ۲. شناخت‌نامه كتاب كافى؛ ۳. شناخت‌نامه من‌لايحضره‌الفقيه؛ ۴. شناخت‌نامه تهذيب الأحكام و استبصار؛ ۵. شناخت‌نامه وافى و وسائل الشيعة؛ ۶. شناخت‌نامه بحار الأنوار و مستدرك الوسائل؛ ۷. شناخت‌نامه جوامع حديثى متأخر شيعه؛ ۸. شناخت‌نامه موطّأ مالك و مسند ابن حنبل؛ ۹. شناخت‌نامه صحيح بخارى؛ ۱۰. شناخت‌نامه صحيح مسلم و سنن ابى‌داود؛ ۱۱. شناخت‌نامه سنن ترمذى، نسايى و ابن ماجه قزوينى؛ ۱۲. شناخت‌نامه ساير جوامع حديثى اهل سنت)، تشكيل شده است.

زبان و ادبيات اين اثر، امروزى، روان و زيبا است. نويسنده از منابع قابل توجهى (۱۷۲ كتاب) از آثار معتبر عربى و فارسى از انديشمندان قديم و جديد براى توليد اثر حاضر بهره برده است.

شيوه نويسنده در اين اثر، آموزشى و كاربردى است و به همين جهت، نخست مباحثى كلى در مورد مفهوم جامع و تقسيم‌بندى جوامع حديثى و... مطرح كرده و بعد با ارائه مثال‌هاى فراوان به معرفى كتاب‌ها و نويسندگان جوامع حديثى شيعه و اهل سنت پرداخته است.

گزارش محتوا

در باره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:

۱. ناشر در مقدمه‌اش كه آن را در تاريخ ۱۳۸۸ش، نوشته، تأكيد كرده است: «نوشتار حاضر با عنوان آشنايى با جوامع حديثى شيعه و اهل سنت براى دانش‌پژوهان دوره كارشناسى ارشد (گرايش علوم قرآن و حديث) نگارش يافته و به تحليل، بررسى و معرفى جوامع حديثى شيعه و اهل سنت مى‌پردازد»[۱].

۲. نويسنده در مقدمه‌اش - كه آن را در تاريخ ۱۳۸۴/۲/۲۰ش، در قم نوشته - چنين آورده است: «جوامع حديثى، مهم‌ترين اسناد مكتوبى هستند كه قول، فعل و تقرير معصومان(ع) را به تصوير مى‌كشند... در اين كتاب كه به پيشنهاد دفتر برنامه‌ريزى و فناورى آموزشى «جامعة المصطفى(ص) العالمية» و به‌عنوان متن درسى مقطع كارشناسى ارشد نگاشته شده است، افزون بر مطالعات و منابع پيشين، به بررسى متون جوامع حديثى، به‌ويژه كتب اربعه و صحاح سته پرداخته و با استفاده از كتبى كه پيرامون آنها نوشته شده است، تلاش گرديده است تا تصوير روشن‌تر و جامع‌ترى از آنها ارائه شود...» (ر. ك.: همان، ص ۱۳ - ۱۵). وى در ادامه تأكيد كرده است كه: «معرفى هريك از جوامع حديثى با رعايت سه محور صورت گرفته است: ۱. ارائه زندگى‌نامه صاحبان هريك از جوامع حديثى، معرفى اساتيد، شاگردان و تبيين جايگاه علمى و حديثى آنان؛ ۲. معرفى ساختارى جوامع حديثى با معرفى جلدها، شرح‌ها و كارهاى صورت‌گرفته پيرامون هريك از آنها؛ ۳. معرفى محتوايى جوامع حديثى با تبيين شيوه مؤلف، ويژگى‌ها و امتيازات و نيز نقدها و كاستى‌هاى كتاب...»[۲].

۳. يكى از نكته‌هاى جالبى كه نويسنده ذكر كرده، اين است: «حجت‌الاسلام رى‌شهرى از حديث‌پژوهان معاصر است كه با تأسيس مؤسسه تحقيقاتى دارالحديث و نيز دانشكده علوم حديث در سال‌هاى اخير در كنار انتشار برخى از آثار روايى و نشر احاديث و علوم حديث، گام‌هاى مؤثرى برداشته است... او با مطالعه مكرر بحار الأنوار و با تنظيم الفبايى روايات بر اساس اين منبع روايى، به منابع روايى اهل سنت، به‌ويژه كتاب كنز العمال متقى هندى مراجعه كرده و حاصل كار را بنا به توصيه شهيد مطهرى و با شتاب بيشتر در انتشار آن اقدام كرده است...»[۳].

۴. نويسنده در مطلبى تحت عنوان «مسند ابن حنبل در بوته نقد»، چنين نوشته است: «به‌رغم آنكه احمد بن حنبل از اعتبار كتاب خود دفاع كرده و گفته است: «من اين كتاب را به‌عنوان راهنماى مسلمانان تدوين كرده‌ام كه اگر مردم در سنتى از رسول‌خدا(ص) اختلاف كردند، به آن مراجعه كنند و اگر در آن نيافتند، باطلش انگارند»، اما بر اين كتاب نقدهايى وارد شده است كه بخشى از آن عبارت است از: ۱. كتاب مسند در زمان حيات مؤلف و با نظارت خود او تكميل نشده است؛ فزونى‌هايى كه توسط فرزند او عبدالله و نيز شاگرد او ابوبكر قطيعى انجام گرفته، شاهد آن است...؛ ۲. تسامح احمد بن حنبل در روايات فضايل، در عمل به انعكاس روايات مجعول انجاميده است؛ ۳. بناى احمد بن حنبل بر گردآورى مجموعه‌اى از روايات، اعمّ از صحيح و ضعيف بوده تا اين ميراث از بين نرود و قضاوت در مورد صحت و سقم آن را به ديگران واگذارده است... در برابر اين نقدها برخى از محدثان معتقدند كه شمار احاديث جعلى در مسند احمد بن حنبل، سه يا چهار مورد يا كمتر از شمار انگشتان دست است...[۴].

وضعيت كتاب

براى كتاب حاضر، افزون بر فهرست تفصيلى مطالب[۵]، فقط فهرست منابع[۶]، تنظيم شده و متأسفانه ساير فهرست‌هاى فنى (مانند آيات، روايات، اعلام و امكنه و...) فراهم نشده است.

كتاب حاضر، مستند است و نويسنده، ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى در پايان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها، معمولاً ارجاعى است و نويسنده نام كتاب مورد استناد و شماره جلد و صفحه مورد نظر را آورده[۷].

همچنين وى در برخى از پاورقى‌ها توضيحاتى اصطلاحى، روايى، رجالى و... را مطرح كرده است[۸].

نويسنده گاه از جدول نيز براى كمك به تفهيم مطالب استفاده كرده است[۹].

كتاب حاضر متن درسى است و به همين جهت، با بيانى روان و روشن نوشته شده و همچنين در پايان هر درس سه بخش افزوده شده است: ۱. پرسش؛ ۲. پژوهش؛ ۳. منابع براى مطالعه بيشتر[۱۰].