آداب زیارت امام حسین(ع)

پرسش :

مهم ترین آداب زیارت امام حسین(ع) چیست؟



پاسخ :

در احادیث اهل بیت(ع)، ره نمودهایى در باره آداب زیارت امام حسین(ع) آمده که توجّه به آنها ، موجب بهره گیرى بیشتر از برکات زیارت ایشان مى گردد و بى توجّهى به آنها ، از بهره زائر مى کاهد . از این رو ، مى توان گفت که اختلاف روایات ، در تبیین میزان ثواب و برکات زیارت آن امام(ع) ، ناظر به امورى از قبیل مراتب زائران در رعایت آداب زیارت است .

بارى ! به طور کلّى ، آداب زیارت امام حسین(ع) ، به دو دسته تقسیم مى شود : آداب باطنى و آداب ظاهرى ، که در این جا به مهم ترین آنها ، اشاره مى کنیم :

آداب باطنى زیارت

این دسته از آداب ، در حقیقت ، روح ، مغز و باطنِ زیارت است که بدون آن ، چه بسا زائر از زیارت ، بهره اى نداشته باشد . این آداب ، عبارت اند از :

۱ . معرفت

در شمارى از روایات ، بهره گیرى از برکات زیارت امام حسین(ع) ، مشروط به شناخت حقّ ایشان شده است . این شرط ، در حقیقت ، زیارت را در جهت هدف اصلى آن ـ که جهل زدایى است ـ ، قرار مى دهد. بنا بر این ، نخستین ادبى که زائر امام حسین(ع) باید به آن توجّه داشته باشد ، این است که بفهمد: حقّ آن امام، چیست؟ چرا شهید شد؟ و براى اقامه حقّ او ، چه وظیفه اى دارد؟

یافتن پاسخ این پرسش ها ، به زنده نگه داشتن فرهنگ عاشورا و نهضت حسینى در جامعه ، کمک مى کند و زائر حقیقى را در جهت اهداف بلند این نهضت ، قرار مى دهد و بدین سان ، هر چه معرفت زائر بیشتر باشد ، بهره گیرى وى از برکات زیارت ، افزون تر خواهد بود .

۲ . اخلاص

اخلاص ، پس از معرفت ، اساسى ترین شرط بهره گیرى از هر عبادت و از جمله زیارت است . اخلاص نیز مانند معرفت ، مراتبى دارد که به میزان آن ، زائر از برکات بى شمار زیارت ، برخوردار مى گردد .[۱]

۳ . حضور قلب و تسلیم

حقیقت زیارت ، جز با داشتن حضور قلب در محضر امام ، تحقّق نمى یابد . همچنین با پدید آمدن این احساس در زائر ، ادبِ دیگرى که خشوع (یعنى اطاعت و تسلیم) است ، براى وى حاصل مى گردد .[۲]

۴ . اشتیاق

یکى از آداب زیارات امام(ع) ، شوق است . این ادب ، ریشه در محبّت و معرفت زائر دارد . هر چه معرفت انسان نسبت به سید الشهدا(ع) بیشتر شود، محبّت به او افزون تر مى گردد و اشتیاق بیشترى به زیارت او پیدا مى کند و بدین سان ، بر پایه روایاتى که در این بخش آمده، کسانى که با اشتیاق بیشترى به زیارت امام حسین(ع) بروند ، در صف اصحاب او قرار مى گیرند و در قیامت ، زیر پرچم ایشان خواهند بود و در بهشت نیز با او همنشین هستند .[۳]

۵ . حزن

در شمارى از روایات ، تأکید شده که زائر امام حسین(ع) ، باید با قلبى اندوهناک و چهره اى ژولیده و غبارآلود ـ که نشانه افراد مصیبت زده است ـ ، او را زیارت کند[۴]. این ادب ، در حقیقت ، حاصل معرفت و محبّت است . کسى که امام را مى شناسد و نسبت به او احساس محبّت مى کند ، طبعا هنگامى که به دیدار او مى رود و صحنه شهادت او را در نظر مجسّم مى کند ، در هاله اى از غم ، فرو مى رود و آثار اندوه بر چهره اش پدیدار مى گردد .

آداب ظاهرى زیارت

اهمّیت این آداب ، هر چند به اندازه اهمّیت آداب باطنى نیست ؛ لیکن رعایت آنها زمینه ساز تحقّق شمارى از آداب باطنى و کمال بهره بردارى از برکات آنهاست . مهم ترینِ این آداب ، از این قرار است :

۱ . غسل

غسل زیارت ، نه تنها ظاهرِ زائر را پاک مى کند ؛ بلکه پاکى از گناهان و طهارت معنوى را نیز به همراه دارد .[۵]

۲ . پوشیدن پاکیزه ترین لباس

در برخى از روایات ، توصیه شده که زائر ، پس از غسل ، لباس پاکى بر تن نماید و سپس عازم زیارت شود ؛[۶]لیکن برخى دیگر ، پوشیدن پاکیزه ترین لباس را توصیه کرده اند . تردیدى نیست که فرد براى حضور در محضر امام(ع) ، باید پاکیزه ترین لباس خود را بپوشد .[۷]

۳ . استفاده نکردن از بوى خوش و زینت

هیئت ظاهرى زائر ، باید متناسب حضور بر سرِ مزار شهدا باشد . لذا ادب حضور ، ایجاب مى کند که نه تنها زائر ، خود را زینت نکند ؛ بلکه توصیه شده با چهره اى ژولیده و غمبار ، وارد حرم شریف امام حسین(ع) شود .[۸]

۴ . سکوت

در حدیثى از امام صادق(ع) ، توصیه شده که هنگام زیارت سید الشهدا(ع) ، زائر براى تأسّى به فرشتگان حاضر در حرم مطهّر آن امام(ع) ، شایسته است که سکوت را مراعات کند و جز خیر و نیکى ، بر زبان جارى نسازد .[۹]ظاهرا مقصود از «خیر» در این جا ، خواندن زیارت نامه و نماز و دعا و ذکر و مانند آن است .

۵ . آرامش و وقار

یکى از آداب زیارت سید الشهدا(ع) ، این است که زائر با آرامش و وقار به سوى حرم مطهّر ایشان حرکت کند و بدین منظور ، گام هایش را کوتاه بردارد و عجله نکند . رعایت این ادب ، موجب تقویت حضور قلب در زائر مى گردد .[۱۰]

۶ . اجازه ورود خواستن

حرم امام(ع) ، در واقع ، خانه خاندان پیامبر خدا(ص) و یکى از خانه هاى پیامبر(ص) محسوب مى شود . از این رو ، وارد شدن به آن ، بدون اجازه ، شایسته نیست . لذا ادب ، ایجاب مى کند که پیش از ورود به آن ، از خدا و پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، اذن دخول ، گرفته شود .[۱۱]نکته جالب توجّه ، این که در باره تأثیر خواندن اذن دخول ، از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود :

فَإِن خَشَعَ قَلبُک وَ دَمِعَت عَینُک ، فَهُوَ عَلامَةُ الإِذنِ ؛ فَادخُل .[۱۲]پس اگر دلت خاشع (تسلیم) و اشکت سرازیر شد ، نشانه صادر شدن اذن است . پس داخل شو .

داشتن حالت خشوع و تضرّع هنگام ورود به کربلاى حسین(ع) ، نشانه پذیرش امام و اذن اوست . اگر چنین حالى به زائر دست داد ، خوشا به حالش! در غیر این صورت ، شایسته است که به حال اضطرار ، قدرى توقّف کند ، شاید که مشمول عنایت هاى آن بزرگوار گردد .

۷ . پیش گذاشتن پاىِ راست

مقدّم داشتن پاى راست ، ادب ورود به مکان هاى مقدّس است و در خصوص ورود به حرم سید الشهدا(ع) ، در روایت صفوان از امام صادق(ع) ، به این ادب ، تصریح گردیده است .[۱۳]

۸ . خواندن زیارت هاى مأثور

زائر ، مى تواند به هر نحوى که مایل است و ادبْ اقتضا مى کند ، با امام(ع) سخن بگوید ؛ امّا بى تردید ، بهره گیرى از زیارت نامه هاى مأثور (رسیده از اهل بیت(ع)) ، ثواب بیشترى دارد ؛ زیرا افزون بر تعبّد ، این زیارت نامه ها ، حامل پیام ها و ره نمودهاى بسیار مهم و ارزنده و صحیحى هستند که با این میزان از استوارى و دقّت و ارزش ، در غیر آنها یافت نمى گردند .[۱۴]

گفتنى است که جامع ترین زیارت نامه ها براى اهل بیت(ع)، زیارت «جامعه کبیره» است .[۱۵]

توجّه به این نکته نیز ضرورى است که زیارت امام حسین(ع) ، آداب دیگرى هم دارد

[۱]ر . ك : ج ۱۱ ص ۱۴۳ (فصل هفتم / آداب باطني زيارت / اخلاص) .

[۲]ر . ك : ج ۱۱ ص ۱۴۵ (فصل هفتم / آداب باطني زيارت /حضور قلب و تسليم) .

[۳]ر . ك : ج ۱۱ ص ۱۴۷ (فصل هفتم / آداب باطني زيارت / اشتياق) .

[۴]ر. ك: ج ۱۱ ص ۱۴۹ (فصل هفتم / آداب باطني زيارت / اندوه).

[۵]ر . ك : ج۱۱ ص ۱۵۱ (فصل هفتم / آداب ظاهري زيارت / غسل) .

[۶]ر. ك : ج۱۱ ص ۱۵۱ (فصل هفتم / آداب ظاهري زيارت/ غسل) .

[۷]ر . ك : ج ۱۱ ص ۱۵۷ (فصل هفتم / آداب ظاهري زيارت / پوشيدن پاكيزه ترين لباس ها) .

[۸]ر . ك : ج ۱۱ص ۱۵۷ (فصل هفتم/ آداب ظاهري زيارت / پرهيز از به كار بردن عطر و روغن و سرمه و خوددارى از شوخى و بگومگو) .

[۹]ر . ك : ج ۱۱ص ۱۵۹ (فصل هفتم / آداب ظاهري زيارت / سكوت) .

[۱۰]ر. ك: ج ۱۱ ص ۱۶۳ (فصل هفتم / آداب ظاهري زيارت / كوتاه برداشتن گام ها) و (آرامش و وقار داشتن).

[۱۱]ر . ك : ج ۱۱ ص ۱۶۵ (فصل هفتم / آداب ظاهري زيارت / اذن ورود خواستن) .

[۱۲]ر. ك : ج ۱۱ ص ۳۱۰ ح ۳۲۳۲ .

[۱۳]ر . ك : ج ۱۱ ص ۱۶۷ (فصل هفتم / آداب ظاهري زيارت / مقدم كردن پاى راست) .

[۱۴]ر. ك : ج ۱۱ ص ۱۶۷ (فصل هفتم / آداب ظاهري زيارت / زيارت كردن با زيارت هاى روايت شده).

[۱۵]ر . ك : ج ۱۱ ص ۲۳۷ (فصل هشتم / زيارت هشتم / زيارت جامعه كبيره) .



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت