نقد و بررسی طرح‌واره‌های تصوری قرآن در نهج‌البلاغه

نشریه : پژوهشنامه نهج البلاغه

نویسنده : پديدآورنده : حسن مقیاسی

سال / شماره پیاپی / صفحه 93-108

چکیده :

در پژوهش­های زبان­شناسان‌ شناختی معاصر، استعاره مجموعه ­ای از فرآیندهای ذهنی-زبانی است که ناشی از نگرش مفهومی و ذهنی در برخورد با اشیاء و محیط پیرامون است. در قرآن بسیاری از مفاهیم انتزاعی در قالب مجموعه­ ای از مفاهیم عینی بر پایۀ طرح­واره ­های تصوری نمود یافته­ است. چنین عملکردی در ساختار استعاری آیات، امکان درک پدیده ­های انتزاعی آموزه­ های قرآنی را از طریق انطباق استعاری پدیده­ های فیزیکی که ماهیتی قابل ادراک دارند فراهم می‌سازد. از آنجا که کلام امام علی(ع) در نهج­البلاغه در راستای آموزه های معرفتی و نیز اعجاز بیانی منحصر به­فرد قرآن است؛ از این­رو اغلب استعاره ­های به­ کار رفته در کلام ایشان با الهام از قرآن و به‌ منظور تفهیم پدیده ­های انتزاعی در قالب تصاویر حسی است که حضرت(ع) با الگوگیری از ساخت­های استعاری آیات از طریق انطباق استعاری پدیده­های قابل ادراک از یک حوزۀ مفهومی برای شناخت حوزۀ مفهومی دیگر بهره ­می‌بردند؛ به­ گونه­ای که شیوۀ بیان ایشان در طرح مفاهیم، تداعی ­کنندۀ سبک بیانی قرآن است. بر این­ اساس در پژوهش حاضر، آن دسته از ساختارهای استعاری نهج ­البلاغه که منطبق با الگوهای استعاری مطرح از سوی زبان­شناس­شناختی، مارک جانسون است در قالب سه طرح­وارۀ «حرکتی»، «حجمی» و «قدرتی» ارزیابی می­گردد. در این راستا با توجه به موضوع موردنظر، به آن دسته از طرح­واره­های تصوری در نهج­ البلاغه پرداخته می­شود که ماهیت آن­ها برگرفته از استعاره ­های مفهومی قرآ ن­ کریم است. در این میان، کارکرد استعاره­ های قرآنی در قالب طرح­واره حرکتی از بسامد بالاتری نسبت به سایر طرح­واره ­ها در نهج ­البلاغه برخوردار است.

کلیدواژه‌های مقاله :نهج‌البلاغه؛ استعاره مفهومی؛ طرح‌واره‌های تصوری