فشردگى و از هم گشودگى زمين

پرسش :

قرآن و احادیث در مورد فشردگى و از هم گشودگى زمين چه می گویند؟



پاسخ :

قرآن كريم، «فشردگى و از هم گشودگى (رتق و فتقِ)» آسمان ها و زمين را يكى از نشانه هاى توحيد مى داند و در اين باره خطاب به كفّار مى فرمايد:

«أَوَ لَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا.[۱]

آيا كسانى كه كفر ورزيدند، نينديشيدند كه آسمان ها و زمين، فشرده بودند و ما آن دو را از هم گشوديم؟!» .

راغب در المفردات آورده است:

الرَّتقُ: الضَّمُّ وَ الاِلتِحامُ، خِلقَةً كانَ أم صَنعَةً.[۲]رتق، به معناى بستن و پيوستن است، در خلقت (طبيعى) باشد، يا در صنعت.

بنا بر اين، بايد ديد كه: مقصود از فشردگى و از هم گشودگى آسمان ها و زمين چيست ؟ و آنها چگونه دليل بر توحيدند؟

پژوهشگران قرآنى در تبيين اين كه مقصود از «فشرده بودن و از هم گشوده شدن آسمان ها و زمين» چيست، آرا و اقوال مختلفى دارند.[۳]از جمله طنطاوى، آن را منطبق با نظريّه جدا شدن زمين از خورشيد دانسته است ؛[۴]ليكن با توجّه به احاديث اين باب، دو معنا نزديك تر به واقع به نظر مى رسند:

۱. «رتق (فشردگى)» اشاره است به پيوستگى زمين و كُرات آسمان در آغاز خلقت، هنگامى كه تمام جهان مادّه به صورت مايعى بوده است ؛ مايعى كه قرآن از آن به «ماء» تعبير كرده و احاديث اسلامى، آن را اساس آفرينش جهان دانسته اند و «فتق (از هم گشودگى)» اشاره به جدا شدن عناصر مربوط به زمين از موادّ مربوط به كرات آسمانى است.

۲. «رتق (فشردگى)» اشاره به دورانى است كه فضا آماده پيدايش ابر و باران نبوده و زمين براى رويش گياه، آمادگى نداشته است و «فتق (از هم گشودگى)» اشاره به دورانى است كه شرايط زندگى در زمين، فراهم گرديده است.

بنا بر اين، آنچه در انتهاى حديث شماره ۴ (ص ۱۶۰) آمده كه امام باقر عليه السلام به هم فشرده بودن زمين و آسمان را به شدّت نفى مى فرمايد، ممكن است ردّ اين پندار باشد كه زمين و آسمان به صورت كنونى، به هم پيوسته بوده اند ؛ امّا فشرده بودن آنها در ابتداى آفرينش، به صورتى كه در صدر همين روايت آمده، ايرادى ندارد.

به هر حال، رتق و فتق زمين، چه به معناى پيوستگى آن با كرات آسمانى در آغاز آفرينش و جدا شدن از آنها در مراحل بعد، و چه به معناى فراهم نبودنِ شرايط زيستى در آن در دوران هاى اوّليه و مهيّا شدن آن براى زندگى در دوران هاى بعدى، بى ترديد، حاكى از قدرت و حكمت نيرويى است كه اين مراحل و دوران ها را به وجود آورده است و يكى از ادلّه متقن توحيد و خداشناسى به شمار مى رود.


[۱]انبيا : آيه ۳۰ .

[۲]مفردات ألفاظ القرآن : ص ۳۴۱ مادّه «رقع» .

[۳]ر.ك : الميزان فى تفسير القرآن : ج ۱۴ ص ۲۷۸ ، تفسير نمونه : ج ۱۳ ص ۳۹۵ ، زمين و آسمان و ستارگان از نظر قرآن : ص ۶۰ .

[۴]الجواهر ، طنطاوى : ج ۱۰ ص ۱۹۷ .



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت