الاختصاص

کتاب الاختصاص کشکولی است از روایات مختلف که بیشتر آنها در فضایل اهل بیت علیهم السلام است.

مؤلف در ابتدای کتاب می گوید که این کتاب را تألیف و تصنیف کرده و در گردآوری اش زحمت بسیار کشیدم و در آن گونه های مختلف احادیث و روایات برجسته و آثار نیکو و حکایات در موضوعات بسیار در مدح افراد و فضیلت آنان و مراتب علما و درجات و فهم آنها وارد کردم.

کتاب با دو روایت در فضل علم آغاز می شود و سپس روایاتی دربارۀ شرطة الخمیس (سپاهیان جان بر کف امیر المؤمنین) و بعد احادیثی در مورد چند فضل علما و آنگاه دربارۀ اصحاب ائمه علیهم السلام؛ روایاتی دربارۀ حوادث پس از وفات پیامبر، مناظرۀ ابو حنیفه با امام صادق و قصیدۀ فرزدق، اقوال برخی از حکما و وصایای لقمان حکیم از دیگر موضوعاتی است که دراین کتاب نقل شده است.

از آنجا که مطالب کتاب پراکنده است و موضوعات مطرح شده در آن سیر منطقی و منسجمی ندارد دربارۀ انتساب آن به شیخ مفید مباحث فراوانی بین کتابشناسان و محققان درگرفته است؛ برخی به همین دلیل منکر انتساب این کتاب به شیخ مفید شده اند که می توان به مقالۀ مفصل سید محمد جواد شبیری در چهار مقاله اشاره کرد که ضمن مقالات کنگرۀ شیخ مفید به چاپ رسیده.

اما آقا بزرگ به صحت انتساب کتاب به شیخ مفید عقیده دارد. آقای سید محمد مهدی خرسان که اختصاص را تصحیح کرده دلایل پراکندگی مطالب کتاب را بدین گونه برشمرده است: پنج کتاب با عنوان اختصاص ازعلمای شیعه نوشته شده که بخشی از اختصاص شیخ مفید گزیده ای است از کتاب الاختصاص نوشته شیخ ابو علی احمد بن حسین بن احمد بن عمران معاصر شیخ صدوق. نام کتاب نیز از آن گرفته شده است. افزون بر اختصاص ابوعلی از یازده کتاب دیگر بهره برده که کتاب ابن دأب، وصایا النبی لعلی علیهما السلام، حدیث منطق بعض الحیوانات، کتاب محنة امیر المؤمنین - که همه با بسمله شروع شده اند - و آفة العلامات فی السنة، از آن کتب است که اختصاص شیخ مفید گزیده ای از آنها را در بر دارد. بنابراین اختصاص گزیده ای از کتب بزرگان است که مؤلف در نسق واحد نگاشته است.

برای اطمینان از صحبت انتساب کتاب به شیخ مفید هفت نسخۀ خطی اختصاص را که در کتابخانه های مختلف بود بررسی کردم. صحت انتساب کتاب در بعضی از نسخه ها و امضای ده تن از علما شاهد دیگری بر صحت انتساب این کتاب به شیخ مفید است. شایان ذکر است که مؤلف در اول کتاب خود را معرفی کرده و کتاب با «قال محمد بن محمد بن نعمان...» شروع شده است.

چاپ های اختصاص

چاپ حیدریه نجف، ۱۳۹۰ق / ۱۹۷۱م، به تحقیق سید محمد مهدی خرسان.
چاپ تهران، مکتبه صدوق، ۱۳۷۹ق به تحقیق علی اکبر غفاری که جامعه مدرسین نیزهمان را باز چاپ کرده است.
چاپ کنگرۀ شیخ مفید به سال ۱۴۱۳ق، همان چاپ مرحوم غفاری است.

منابع

الذریعه، شیخ آقا بزرگ تهرانی؛

مقدمات کتب تراثیه، سید محمد مهدی خرسان؛

فهرست نسخه های عکسی کتابخانه بزرگ آیة الله مرعشی، ابوالفضل حافظیان بابلی؛

مقاله «نگاهي به انديشه‌هاي فقهي سياسي شيخ مفيد» از سیدجواد میرخلیلی.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی