کاوشي نو در اسناد کتابهاي فهرست
اسماعيل اثباتي
چکيده
الفهرست شيخ طوسي و الفهرست نجاشي، در زمره ارزشمندترين ميراث رجاليان و فهرستنگاران سدههاي نخستين اسلامي محسوب ميشوند. اين دو کتاب نفيس، از زمان تأليف تا کنون، بسيار مورد استفاده رجاليان، محدّثان، فقها و ساير انديشمندان اسلامي قرار گرفتهاند. متأسّفانه، استفاده از اين منابع ارزشمند، به توثيق و تضعيف افراد، محدود شده است، حال آن که اين موارد، در برابر حجم اين کتابها بسيار اندک است و بخش اعظمي از اين دو کتاب را اسامي کتابهاي راويان و طريق صاحبان فهرست به اين کتب، تشکيل ميدهد که متضمّن اطّلاعات ذيقيمتي هستند که مورد غفلت، واقع شدهاند. اين اسناد، اثبات کننده استناد کتب به مؤلّفان آنهاست همچنين ميتوان با کنار هم نهادن اين اسناد، با طبقه راويان آشنا شد، معمّرين را شناخت و قرائني براي مدح يا ذمّ افراد، پيدا کرد. مطالعه اين بخش، همچنين ما را با انواع طُرُق و اسانيد، شيوههاي حمل و اداي حديث در ميان متقدّمان و سير انتقال کتب به شهرها و حوزههاي مختلف، آشنا ميکند. تصحيح و تبديل اسناد و شناخت کتابهاي مهم و مشهور نيز از اين رهگذر، ممکن مينمايد. گذشته از اين، ميتوان از اين اسناد، در اثبات يا ردّ برخي نظريات رجالي بهره بُرد.
كليد واژهها: الفهرست طوسي، الفهرست نجاشي، اسناد، منابع رجالي، فوايد اسناد در فهرستها
مقدّمه
فهرستنويسي، گونهاي نگارش است که در آن، نويسنده، فهرستي از اسامي کتابهاي گوناگون را به همراه طريق دستيابي به آن کتاب، ذکر ميکند. فهرست نويسي، از ديرباز، در ميان شيعيان، رواج