اختیار المصباح الکبیر

گزیده ی مصباح المتهجد شیخ طوسی

اختیار المصباح گزیده ای از کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی است به قلم سید مجد الدین علی بن حسین مشهور به ابن باقی (از علمای قرن هفتم). مصباح المتهجد به خاطر جامع بودن در ادعیه و زیارات مورد توجه بوده است. یکی از ویژگی های مصباح المتهجد نقل ادعیه و عبادات در کنار مطالب فقهی است که حجم کتاب را افزون کرده است. از همین رو برخی از علما اقدام به تلخیص این کتاب کرده اند. از مهم ترین خلاصه های آن می توان مختصر المصباح از خود مؤلف آن؛ قبس الاصباح از شیخ نظام الدین صهرشتی از شاگردان شیخ طوسی؛ منهاج الصلاح از علامه حلی، مختصر المصباح سید عبد الله شبر (د ۱۲۴۲ق) و اختیار المصباح سید ابن باقی را بر شمرد.

تخلیص کتاب در گذشته به مفهومی که امروزه به کار می رود نبوده است؛ نویسنده یا مطالب تکراری را حذف می کرد یا آنچه را که نیاز داشت بر می گزید یا صحیح السند را انتخاب می کرد و بقیه را رها می کرد یا ضمن انتخاب برخی مطالب، نوشته های خود را بر آن می افزود و ... . از همین رو گاهی می بینیم تلخیص کتابی از خود کتاب مفصل تر شده است.

اختیار المصباح نیز به همین شیوه تلخیص شده است و ابن باقی بخشی از مصباح المتهجد را نقل نکرده، اما مطالب بسیاری بر مطالب شیخ طوسی افزوده است.

اختیار المصباح نزد علما معتبر بوده و از آن نقل کرده اند. سید بن طاووس یکی از علمایی است که از این کتاب بسیار نقل کرده است.

شیوه ابن باقی در تلخیص مصباح

نگاهی به مقدمه سید بن باقی و اختیار المصباح، شیوه او را در تلخیص مصباح چنین می نمایاند:

۱. انتخاب ادعیه؛ برخی از دعاهای مصباح را که متعارف بین علما بوده نقل کرده است.

۲. زیارات و مسائل فقهی را نقل نکرده است؛ چرا که این مطالب و مسائل فقهی همچون حصر عبادات، کیفیت طهارت، غسلهای مستحب، امر به معروف و نهی از منکر و ... در کتب فقه بیان شده است.

۳. جابه جایی مطالب و فصول مصباح؛ ابن باقی نشان داده که مقید به ترتیب کتاب مصباح المتهجد نبوده و برخی از فصول کتاب را جابه جا کرده و مطالبی را از فصلی به فصل دیگر انتقال داده است.

۴. اضافات سید در اختیار المصباح؛ سید ابن باقی مطالب مهمی را نیز به کتابش افزوده است، منتهی گاهی با کلمه «زیادة» یا «زیادة من غیر المصباح» به آن اشاره کرده و یا بدون تذکر به اضافات، منبع خود را ذکر کرده است. این مطالب بسیار است و از آنهمه می توان موارد زیر را برشمرد:

دعای صباح امیر المؤمنین علیه السلام؛ همچنانکه علامه مجلسی گفته این دعا در هیچ یک از کتب معتبر جز اختیار المصباح نقل نشده است.

دعای شبهای رمضان به نقل از کتاب الصفوانی.

دعای روزهای رمضان که سید بن طاوس در اقبال از این کتاب نقل کرده است.

دعای عرفه از صحیفه سجادیه.

نماز سلمان و برخی از ادعیه شبهای رمضان از ثواب الأعمال شیخ صدوق.

نقل برخی از ادعیه شبهای رمضان از بلغة المقیم صفوانی.

دعایی در سجده شکر از امیر المؤمنین علیه السلام.

دعای الیاس نبی علیه السلام.

استغفار امیر المؤمنین علیه السلام در قنوت و ....

ترجمه اختیار المصباح

این کتاب را سید میر محمد حسین بن سید عبدالحسین حسینی خاتون آبادی به امر شاه سلطان حسین صفوی ترجمه کرده است.

چاپ اختیار المصباح

این کتاب را برای اولین بار مکتبه علامه مجلسی در قم با تحقیق مهدی دلیری گلپایگانی در سال ۱۴۳۲ق /۱۳۹۰ش در دو جلد چاپ کرده است.

در تحقیق این کتاب از چهار نسخه خطی بهره برده اند که یکی از آنها به خط مؤلف بوده است.

افزودن عناوین مناسب در داخل کروشه، توضیح لغات مشکل در پاورقی و درج فهارس فنی (فهرست آیات، احادیث، اشخاص، طوایف و قبائل، اماکن، وقایع و ایام و ...) و تطبیق با مصباح المتهجد و مشخص نمودن اضافات اختیار المصباح از جمله اموری است که محقق در این کتاب انجام داده است.

منبع:

مقدمه مصحح اختیار المصباح الکبیر از مهدی دلیری گلپایگانی

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی