اقسام مصيبت هاى خودكرده

پرسش :

مصیبت هایی که در اثر گناه شخص می رسد چند قسم است؟



پاسخ :

مصيبت ها و ناكامى هايى را كه در اثر كردار ناشايست انسان ، گريبانگير او مى شوند ، مى توان به سه دسته تقسيم كرد :

الف ـ مجازات

از ديدگاه قرآن كريم ، مصائب و ناكامى هاى افرادى كه هيچ نقطه مثبتى در زندگى ندارند و زندگى آنها سراسر فساد و تباهى است، بخشى از كيفر اعمال آنهاست. اين كيفر، اعتبارى (قراردادى) نيست ؛ بلكه كيفر تكوينى است و نتيجه طبيعى كردار ناشايست گناهكار است .

اقوام و ملّت هاى مختلفى در طول تاريخ ، دچار بلاهاى گوناگونى چون زلزله و توفان شده اند كه قرآن ، آنها را نتيجه طبيعى كردار ناشايست آنان مى داند .

در سوره عنكبوت ، پس از نقل سرگذشت قوم نوح و ابراهيم و لوط و بيان مخالفت قوم عاد و ثمود و نيز مقابله قارون و فرعون و هامون با پيامبران الهى و امتناعشان از پذيرش دعوت آنان ، آمده است :

«فَكُلاًّ أَخَذْنَا بِذَنبِهِ فَمِنْهُم مَّنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِبًا وَ مِنْهُم مَّنْ أَخَذَتْهُ الصَّيْحَةُ وَ مِنْهُم مَّنْ خَسَفْنَا بِهِ الْأَرْضَ وَ مِنْهُم مَّنْ أَغْرَقْنَا وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْـلِمَهُمْ وَ لَـكِن كَانُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْـلِمُونَ .[۱]و هر يك [ از ايشان ] را به گناهش گرفتار [ عذاب ] كرديم . از آنان كسانى بودند كه بر [ سر ]ايشان بادى همراه با شن فرو فرستاديم ، و از آنان كسانى بودند كه فرياد [ مرگبار ] ، آنان را فرا گرفت ، و برخى از آنان را در زمينْ فرو برديم ، و بعضى را غرق نموديم . و [ اين ] خدا نبود كه بر آنان ستم كرد ؛ بلكه خودشان بر خود ، ستم مى كردند »  .

اين كه برخى مصيبت ها براى مجازات انسان اند ، مسئله مهمّى است كه قرآن كريم ، مكرّر ، آن را بازگو كرده[۲]و در احاديث اسلامى ، فراوان مورد تأكيد قرار گرفته است، چنان كه از امام رضا عليه السلام روايت شده :

كُلَّما أَحدَثَ العِبادُ مِنَ الذُّنوبِ ما لَم يَكونوا يَعمَلونَ ، أحدَثَ اللّهُ لَهُم مِنَ البَلاءِ ما لَم يَكونوا يَعرِفونَ .[۳]هر گاه مردمْ گناهانى را انجام دهند كه پيش تر انجام نداده اند، خداوندْ بلاهايى را برايشان پديد مى آورد كه سابقاً آنها را نمى شناخته اند.

ب ـ تأديب

حكمت بخشى از مصائب و ناكامى هاى انسان ، تأديب و آگاهسازى او از خطر گناه و كجرَوى است . امام على عليه السلام در اين باره مى فرمايد :

البَلاءَ لِلظّالِمِ أدَبٌ .[۴]بلا براى ستمگر ، تنبيه است .

قرآن كريم، نقش مشكلات زندگى را در آگاهسازى مردم ، چنين تبيين مى فرمايد :

«ظَهَرَ الْفَسَادُ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِى النَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعْضَ الَّذِى عَمِلُواْ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ .[۵]به سبب آنچه دست هاى مردم فراهم آورده اند ، فساد در خشكى و دريا نمودار شده است ، تا [ سزاى ] بعضى از آنچه را كرده اند ، به آنان بچشاند »  .

اين آيه شريف ، تباهى هايى كه در كره زمين (اعم از خشكى و دريا) پديد مى آيند و مشكلات ناشى از آنها را ، معلول كردار ناشايست انسان ها مى داند و حكمت آنها را هشدار دادن به جامعه هاى خطاكار، و آگاهسازى و تأديب (تربيتِ) مردم ، معرّفى مى كند . اين معنا در آيات ديگرى نيز مورد تأكيد قرار گرفته است .[۶]

امام على عليه السلام درباره نقش تربيتى مشكلات زندگى مى فرمايد :

إنَّ اللّهَ يَبتَلى عِبادَهُ عِندَ الأَعمالِ السَّيِّئَةِ بِنَقصِ الثَّمَراتِ ، و حَبسِ البَرَكاتِ ، و إغلاقِ خَزائِنِ الخَيراتِ ، لِيَتوبَ تائِبٌ ، و يُقلِعَ مُقلِعٌ ، و يَتَذَكَّرَ مُتَذَكِّرٌ ، و يَزدَجِرَ مُزدَجِرٌ .[۷]خداوند ، بندگانش را با اعمال بد ، به كمبود محصول و كاهش بركت ، و بسته شدن خزائن خير ، مبتلا مى كند تا توبه كننده اى ، توبه كند و از بيخ و بن بركننده اى ، [گناهانش] بر كند و پندگيرنده اى پند گيرد و بازداشته شده اى از گناه ، از آن خوددارى نمايد .

ج ـ تطهير

حكمت بخشى ديگر از مصائب و مشكلات زندگى، تطهير (تَحميصِ) انسان از گناهان است . كردار ناشايست ، جان انسان را آلوده مى كند و آينه روان را تيره مى سازد:

«كَلَا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُواْ يَكْسِبُونَ .[۸]نه چنين است ؛ بلكه آنچه مرتكب مى شدند ، زنگار بر دل هايشان بسته است»  .

بلاها و گرفتارى هاى زندگى، يكى از عوامل پاكسازى زنگارها و آلودگى هاى جان هستند ؛ چرا كه روح انسان در آتش مصائب ، پاك و خالص مى شود . از پيامبر خدا در اين باره روايت شده است كه :

ما أصابَ المُؤمِنَ مِن نَصَبٍ و لا وَصَبٍ ، و لا حَزَنٍ حتّى الهَمُّ يَهُمُهُ ، إلّا كَفَّرَ اللّهُ بِهِ عَنهُ مِن سَيَّئاتِهِ .[۹]رنج و درد و اندوه و حتّى نگرانى ، به مؤمن نمى رسد ، مگر اين كه خداوند با آن گناهانش را مى زدايد .

بنا بر اين ، مصائب و مشكلات زندگى براى افراد پاكى كه احيانا دچار آلودگى شده اند، نه تنها اعلام كننده خطر و آگاهى بخش اند ، بلكه تيرگى هايى را كه گناهان در روح آنها پديد آورده اند نيز زايل مى سازند و بدين سان ، موانع بهره گيرى از عبادات، در مسير كمالات معنوى ، از سر راه آنها برداشته مى شوند . امام على عليه السلام مى فرمايد :

الحَمدُ للّهِِ الَّذى جَعَلَ تَمحيصَ ذُنوبِ شيعَتِنا فِى الدُّنيا بِمِحَنِهِم ، لِتَسلَمَ لَهُم[۱۰]طاعاتُهُم و يَستَحِقّوا عَلَيها ثَوابَها .[۱۱]ستايش، خدايى را كه تطهير گناهان شيعيان ما را در دنيا، در محنت هاى آنان قرار داد تا طاعات و [عبادات] آنها سالم [و برقرار] بماند و در نتيجه آن [طاعات و عبادات]، شايستگىِ پاداش بيابند .

بر اين اساس، سختى هاى زندگى براى اهل ايمان ، از جمله نعمت هاى بزرگ خداوند محسوب مى شوند ، چنان كه از امام كاظم عليه السلام روايت شده است :

للّهِِ فِى السَّرّاءِ نِعمَةُ التَّفَضُّلِ ، و فِى الضَّرّاءِ نِعمَةُ التَّطَهُّرِ .[۱۲]خداوند در آسايش ، نعمت احسان و در سختى ها نعمت پاك شدن دارد.


[۱]عنكبوت : آيه ۴۰ .

[۲]ر. ك : هود : آيه ۱۰۰ـ۱۰۱ ، توبه : آيه ۷۰ ، آل عمران : آيه ۱۹ ، يونس : آيه ۱۳ ، كهف: آيه ۵۹ ، قصص : آيه ۵۹ ، نحل : آيه ۱۱۲ .

[۳]الكافى : ج ۲ ص ۲۷۵ ح ۲۹ ، علل الشرايع : ص ۵۲۲ ح ۷ وفيه «يعلمون» بدل «يعملون» .

[۴]بحار الأنوار : ج ۸۱ ص ۱۹۸ .

[۵]روم : آيه ۴۱ .

[۶]ر. ك: سجده : آيه ۲۱، اعراف : آيه ۹۴ و ۱۳۰ ، مؤمنون : آيه ۷۶ .

[۷]نهج البلاغة : خطبه ۱۴۳ .

[۸]مطفّفين : آيه ۱۴ .

[۹]تحف العقول : ص ۳۸ .

[۱۰]فى بحار الأنوار : «بها» بدل «لهم».

[۱۱]بحار الأنوار: ج ۶۷ ص ۲۳۱ .

[۱۲]بحار الأنوار : ج ۷۸ ص ۲۴۳ . براى آشنايى بيشتر با احاديث مربوط به اين موضوع ، ر. ك : ميزان الحكمة : عنوان البلاء (تمحيص البلاء للذنوب) و عنوان الذنب (مكفرات الذنوب) .



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت