طلب علم براى خدا

پرسش :

بعضی احادیث روی اخلاص در تحصیل علم تأکید دارند اما برخی دیگر اخلاص را شرط نمی دانند. چگونه میان آنها جمع می شود؟



پاسخ :

در مقابل احاديثی كه تأكيد بر اخلاص در نيّت و اجتناب از علم آموزى با انگيزه هاى غير الهى دارند، احاديثى از پيامبر خدا نقل شده كه به ظاهر ، معارض با اين به نظر مى رسند . اين احاديث عبارت اند از :

مَن طَلَبَ العِلمَ لِغَيرِ اللّهِ لَم يَخرُج مِنَ الدُّنيا حَتّى يَأتِىَ عَلَيهِ العِلمُ فَيَكونَ للّهِِ . و مَن طَلَبَ العِلمَ للّهِِ فَهُوَ كَالصّائِمِ نَهارَهُ وَ القائِمِ لَيلَهُ . و إنَّ باباً مِنَ العِلمِ يَتَعَلَّمُهُ الرَّجُلُ خَيرٌ مِن أن يَكونَ لَهُ أبو قُبَيسٍ ذَهَباً فَأَنفَقَهُ فى سَبيلِ اللّهِ تَعالى .[۱]

آن كه دانش را براى جز خدا بجويد ، از دنيا بيرون نمى رود تا آن كه دانش برايش حاصل شود و خدايى گردد و هر كس دانش را براى خدا بجويد ، مانند روزه دارِ شب زنده دار است . بى گمان ، بابى از دانش را كه انسان فرا مى گيرد ، برايش بهتر از آن است كه همسنگ كوه ابو قُبَيس طلا داشته باشد و آن را در راه خدا انفاق كند.

إنَّ الرَّجُلَ لَيَطلُبُ العِلمَ و ما يُريدُ اللّهَ ، فَما يَزالُ بِهِ العِلمُ حَتّى يَجعَلَهُ للّهِِ عز و جل .[۲]

[گاه] انسان ، دانش را مى جويد ، بى آن كه مقصودش خدا باشد . پس همواره دانش با او خواهد بود تا آن را در راه خداى عز و جل قرار دهد .

در تبيين اين احاديث ، بايد گفت : اگرچه اعتبار سندىِ لازم براى معارضه با احاديث پيشين را ندارند ، ولى با تأمّل در مضمون آنها ، روشن مى شود كه در دلالت و محتواى آنها نيز تعارضى نيست ؛ زيرا اين احاديث ، مردم را به رياكارى در يادگيرىِ معارف دينى يا ناچيز شمردن نقش اخلاص در بركات تحصيل دانش ، فرا نمى خوانند ؛ بلكه به نكته دقيق قابل توجّهى اشاره دارند و آن ، اين كه يكى از بركات معارف دينى ، برانگيختن اخلاصِ طالب دانش است . چه بسيارند كسانى كه با انگيزه هايى نه چندان خالص ، به حوزه هاى دينى مى آيند و سال ها به درس و بحث و تعلّم مى پردازند و از ره گذر اين تلاش علمى و بويژه توجّه به نقش اخلاص و خطر انگيزه هاى غير الهى ، به درجات والاى اخلاص ، نايل مى گردند . از اين رو ، اگر به بهانه نبودن شرط اخلاص در دانشجو در آغاز تحصيل ، مانع او شويم ، موجب محروميت بسيارى از جويندگان دانش و معارف دينى خواهيم شد .


[۱]تنبيه الغافلين : ص۴۲۸ ح۶۷۰ عن أنس ؛ منية المريد : ص۱۰۰ وفيه ذيله ، بحارالأنوار : ج ۱ ص ۱۸۴ ح ۹۶ .

[۲]الفردوس : ج ۱ ص ۱۹۴ ح ۷۳۳ عن أنس .



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت