بر حذر داشتن از جستجو درباره راز قَدَر
پرسش :
چرا از جستجو درباره راز قَدَر پرهیز داده شده است؟
پاسخ :
نكته قابل تأمّل در آشنايى با علم قضا و قدر ـ كه اهمّيتش از علم به قرآن، آشكار مى شود ـ اين است كه در تعاليم اسلامى، جستجو براى آگاهى از راز قَدَر، به شدّت نهى شده است . پيام احاديث مربوط به اين موضوع، اين است كه تلاش براى تحصيل علم قضا و قدر، مطلوب ؛ ولى تلاش براى آگاهى از سرّ قضا و قدر، ممنوع و نامطلوب است .
به عبارت ديگر، آگاهى از معنا و اقسام قضا و قدر، نقش قضا و قدر در : آفرينش، ناگوارى ها، افعال انسان، سعادت و شقاوت، و مسائلى از اين دست، علمِ قضا و قدر است كه نه تنها مطلوب است، بلكه ضرورى است ؛ امّا آگاهى از اين كه «چرا خداوند متعال در اين مورد، چنين تقديرى دارد و در آن مورد، تقديرى ديگر؟»، پى بردن به راز قضا و قدر است كه نه تنها مطلوب نيست، بلكه ممنوع است .
حكمت اين ممنوعيّت نيز اين است كه :
اوّلاً : دستيابى به آن، عادتا امكان پذير نيست، همان گونه كه موسى عليه السلام در جريان مصاحبت با عبد صالح، نتوانست راز سوراخ كردن كشتى و كشتن پسربچّه و ساختن ديوار به وسيله عبد صالح، را بفهمد و به همين جهت به او اعتراض كرد ؛ امّا پس از اين كه عبد صالح راز كارهايش را گشود، متوجّه شد كه حق با او بوده است .[۱]از اين رو در احاديث آمده است :
القَدَرُ سِرُّ اللّهِ، فَلا تَتَكَلَّفوا عِلمَهُ .[۲]قَدَر، راز خداست . پس با زحمت، به دنبال آگاهى از آن بر نياييد .
تكلّف، به معناى به زحمت افتادن است و در اين جا مقصود، اين است كه راز «قَدَر»، مسئله اى است كه حكمت خدا، آن را مستور داشته است . از اين رو، انسان براى به دست آوردن آن نبايد خود را به رنج و زحمت بيندازد ؛ چرا كه توفيقى نخواهد داشت . تعبيرهايى مانند : «راهى تاريك» و «دريايى عميق» درباره شناخت راز قَدَر نيز، به عدم امكان دستيابى انسان به اين راز، اشاره دارند .
ثانيا : تكامل انسان در سايه اطاعت بى چون و چراى او از خداوند متعال و تسليم بى قيد و شرط او شدن و خشنودى به قضاى اوست و اين هدف، با آگاهى از راز قَدَر، در تنافى است .
ثالثا : آگاهى از راز قَدَر، نه تنها مفيد نيست، بلكه چه بسا براى بسيارى از افراد، زيانبار است، مانند اين كه كسى بفهمد علّت گرفتارى او، زنازاده بودن اوست .
رابعا : از آن جا كه در نظام آفرينش، انسان نمى تواند به راز قَدَر دست يابد، نتيجه تلاش او براى به دست آوردن آن، چيزى جز حيرت و احيانا گم راهى نخواهد بود .[۳]
[۱]. ر . ك : كهف : آيات ۶۵ـ۸۲ .
[۲]. ر . ك : ص ۱۵۸ ح ۵۷۷۴ .
[۳]ر . ك : ص ۱۶۷ (پرهيز از انديشيدن درباره قَدَر) .
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت