ساز و برگ نظامى در قيام مهدوى

براى پاسخ به اين سؤال، ابتدا در باره مفاد احاديثى كه در اين باره وارد شده، توضيح مختصرى خواهيم داد و در ادامه به ارزيابى اجمالى سند و تحليل مقصود از آنها خواهيم پرداخت:

مضمون احاديث

احاديثى را كه موضوع ساز و برگ نظامى قيام مهدوى در آنها مطرح شده ، به سه دسته مى توان تقسيم كرد :

دسته اوّل ، احاديثى كه تصريح كرده اند امام مهدى عليه السلام و يارانش با شمشير با دشمنان مى جنگند ؛ مانند اين حديث كه تجهيزات جنگى امام مهدى عليه السلام را چنين توصيف كرده است :

دِرْعُهُ دِرْعُ رَسُولِ اللَّهِ صلى اللّه عليه و آله السَّابِغَةُ وَ سَيْفُهُ سَيْفُ رَسُولِ اللَّهِ صلى اللّه عليه و آله ذُو الْفَقَارِ .[۱]

زره [امام مهدى عليه السلام ] زره پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله و شمشير او شمشير پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله ، ذوالفقار است.

و در حديثى ديگر، درباره سلاح جنگى ياران امام عليه السلام آمده:

إِذَا قَامَ الْقَائِمُ نَزَلَتْ سُيُوفُ الْقِتَالِ عَلَى كُلِّ سَيْفٍ اسْمُ الرَّجُلِ وَ اسْمُ أَبِيهِ .[۲]

هنگامى كه قائم عليه السلام قيام كند، شمشيرهاى جنگ ، نازل مى گردد، بر هر شمشيرى نام مرد [رزمنده ] و نام پدرش نوشته شده است .

و در حديثى ديگر ، در باره قدرت سلاح ياران امام عليه السلام آمده :

لَهُمْ سُيُوفٌ مِنْ حَدِيدٍ غَيْرِ هَذَا الْحَدِيدِ، لَوْ ضَرَبَ أَحَدُهُمْ بِسَيْفِهِ جَبَلًا لَقَدَّهُ حَتَّى يَفْصِلَهُ .[۳]

آنان ، شمشيرهايى را از آهن، نه اين آهن [معمولى ] ، آهنى كه اگر يكى از آنان به كوهى بزند ، آن را مى دَرَد و جدا مى كند.

و در حديثى ديگر ، در باره سلطه امام مهدى عليه السلام بر دشمنان ، آمده است :

يَغْشَاهُمُ الْقَائِمُ بِالسَّيْفِ .[۴]

قائم عليه السلام با شمشير بر آنها سلطه مى يابد .

اين دسته از احاديث بسيار فراوان اند و همگى بر اين معنا تأكيد دارند كه سلاح نبرد امام مهدى عليه السلام و يارانش، شمشير است.

دسته دوم ، احاديثى كه دلالت دارند سپاهيان امام عليه السلام ، همانند رزمندگان صدر اسلام، از چارپايان استفاده مى كنند و افزون بر اين، مواد غذايى و نوشيدنى هاى آنان و نيز علوفه مَركب هايشان از طريق اعجاز ، تأمين مى گردد.[۵]

دسته سوم ، حديثى كه در آن آمده است هنگامى كه امام مهدى عليه السلام قيام مى كند ، به نقطه اى از ميدان كوفه اشاره كرده ، مى فرمايد : «اين جا را بكَنيد» و از آن جا دوازده هزار زره و دوازده هزار كلاهخود بيرون مى آورند . سپس ايشان ، دوازده هزار نفر را دعوت مى كند و اين لباس ها را بر آنها مى پوشانَد و بر آنها مى فرمايد : «هر كس را ديديد كه مثل شما لباس نپوشيده، او را بكُشيد!» .[۶]

ارزيابى احاديث

احاديث دسته اوّل - همان طور كه اشاره شد - فراوان اند و از نظر سند نيز شمارى از آنها معتبرند؛[۷]ليكن دسته دوم از احاديث ، نه فراوان اند و نه از نظر سندى اعتبار دارند.

امّا حديثى كه در دسته سوم ذكر شده، از نظر سند ، بسيار ضعيف و مفاد ظاهرى آن نيز، غيرقابل قبول است؛ زيرا امكان ندارد كه امام عليه السلام چنين دستورى را صادر نمايد .

با تأمّل در اين احاديث ، در جمع بندى آنها مى توان گفت: هر چند همان طور كه اشاره شد، مفاد برخى از اين احاديث ، غير قابل قبول است و به طور كلّى ، جزئيات مربوط به ساز و برگ نظامى قيام مهدوى، دليل قاطعى ندارد، ليكن بايد پذيرفت كه همه احاديثى كه جريان قيام مهدوى را گزارش كرده اند، بر اين معنا اتّفاق دارند كه تنها سلاح مورد استفاده در اين قيام ، «شمشير» است؛ امّا اين كه مقصود از به كارگيرى شمشير در اين قيام چيست، دو احتمال مطرح شده است:

احتمال اوّل اين كه «شمشير» ، در معناى حقيقى آن به كار رفته است. در اين صورت، اين سؤال پيش مى آيد كه چگونه مى توان با استفاده از شمشير بر سلاح هاى پيشرفته مستكبران ، فائق آمد؟

در پاسخ اين سؤال نيز احتمالات مختلفى ذكر شده، مانند اين كه :

شمشير در قيام مهدوى ، قدرت خارق العاده اى پيدا مى كند، چنان كه در حديثى اشاره شد كه شمشير ياران امام مهدى عليه السلام از جنس آهن هاى معمولى نيست و قدرتى دارد كه مى تواند كوه را بشكافد[۸]،[۹]يا اين كه آمده است شمشيرهاى آنان ، شمشيرهاى خاصّى است كه از آسمان نازل مى شود.[۱۰]

توجيه ديگر اين كه در آن زمان ، تسليحات پيشرفته از كار خواهد افتاد و مردم به ناگزير ، در جنگ از همان ابزارهاى جنگى ابتدايى استفاده خواهند كرد.

توجيهات مشابه ديگرى نيز مطرح شده كه دليل روشن و قاطعى براى اثبات هيچ يك از آنها وجود ندارد.

احتمال دوم ، اين است كه «شمشير» در اين احاديث ، نماد ابزار جنگى روز، و كنايه از قدرت نظامى است و علّت اين كه در احاديث از ابزار جنگى روز به «شمشير» تعبير شده ، اين است كه در تاريخ صدور حديث ياد شده ، شمشير ، سلاح كارآمد آن دوران بوده، و براى مردم آن زمان، سلاح هاى پيشرفته امروز، قابل فهم نبوده است، همان طور كه چه بسا در آينده نيز سلاح هايى اختراع شود كه در حال حاضر براى مردم اين زمان ، قابل تصوّر نيست و در قيام امام مهدى عليه السلام همان ابزار مورد استفاده واقع شود.

گفتنى است دليل روشنى بر هيچ يك از احتمالات و توجيهات ياد شده، وجود ندارد . بنا بر اين ، آنچه مسلّم است اين كه ساز و برگ نظامى قيام مهدوى ، فوق العاده كارآمد خواهد بود و در اين قيام از ابزار نامشروع ، مانند ابزار جنگى كشتار جمعى ، استفاده نخواهد شد؛ امّا سياست جنگى امام مهدى عليه السلام منطبق با كدام يك از احتمالات گذشته است، نمى توان در اين باره اظهار نظر قطعى كرد.