تعداد كشتگان در جنگ جمل

از سپاه امام على عليه السلام در جنگ جمل ، پنج هزار نفر كشته شدند و تمام متون تاريخى ، بدون كم ترين اختلافى بر اين عدد ، اتّفاق دارند ؛ ولى متون تاريخى درباره تعداد كشته هاى لشكر جمل ، اختلاف بسيار دارند كه نمى توان بر هيچ يك از آنها اعتماد كرد. در برخى گزارش ها آمده است كه تعداد كشتگان آنها بيست هزار نفر بود ، با آن كه در گزارش هاى ديگرى آمده كه سيزده هزار نفر از آنان كشته شدند و در خبر ديگرى ده هزار يا پنج هزار نفر آمده است.

در گزارش سيف بن عمر آمده است كه : «پنج هزار نفر از لشكر جمل كشته شدند» كه البته او معمولاً اخبار دروغ و يا خبرهاى ساخته خود را گزارش مى كند.

آنچه گزارش شده كه : «تعداد كشته هاى لشكر جمل ، ده هزار نفر بود»، گرچه در مصادر تاريخى فراوانى نيامده ، ولى با خبر امام على عليه السلام درباره تعداد كشتگان آنها تأييد مى شود.

هنگامى كه خبر شورش عايشه به على عليه السلام رسيد ، فرمود : «به خدا سوگند ، مى دانم آن زن شترسوار ، گِرِهى نمى گشايد و از گردنه اى نمى گذرد و به منزلى فرود نمى آيد ، مگر به سوى گناه، تا خود و كسانى را كه به همراه اويند ، در مَهلكه اى قرار دهد كه يكْ سومِ آنان كشته شوند، يك سوم آنان فرار كنند و يك سوم بازگردند» و از آن جا كه تعداد سپاه جملْ سى هزار نفر بود،[۱]تعداد كشته هاى آنان بايد ده هزار نفر باشد.

شيخ مفيد در كتاب الجمل آورده است كه مجموع كشته ها[ ى دو سپاه] به ۲۵ هزار نفر رسيد و اگر از اين رقم ، پنج هزار نفرى را كه در سپاه امام عليه السلام كشته شدند، كم كنيم ، بيست هزار نفر خواهند ماند و اين ، تأييد كننده متونى است كه تعداد كشته هاى سپاه جمل را بيست هزار نفر مى دانند.

شيخ مفيد ، سپس مى گويد :

عبد اللّه بن زبير ، در روايتى شاذ ، گزارش كرده كه تعداد سپاه آنها [ در جمل] ، پانزده هزار نفر بود. گفته اند: «شايد سخن فرزند زبير ، صحيح تر باشد» ؛ ولى اين ، روايتى نادرست است ؛ زيرا با تمام آنچه اهل علم گفته اند ، فاصله دارد.

سخن اُمّ اَفعى با عايشه كه در عيون الأخبار آمده، اين سخن را تأييد مى كند ، گذشته از آن كه برخى مصادر ، دلالت دارند كه مجموع كشته هاى دو سپاه ، سى هزار نفر بوده است و برخى ديگر آن را بيست هزار نفر آورده اند.