نمایی از نبرد صفین

پرسش :

نمایی از نبرد صفین بیان کنید.



پاسخ :

زمان نبرد

پس از گذشت چهار ماه از خاموش شدن فتنه ناكثين (به رهبرى عايشه، طلحه و زبير) و در زمانى كه هنوز زخم هاى آن پيكار ، بهبود نيافته بود و خون هاى ريخته شده ، نخشكيده بود ، اسلام علوى با فتنه قاسطين (به رهبرى معاويه) رو به رو گرديد. امام على عليه السلام در پنجم شوال سال ۳۶ هجرى براى خاموش كردن اين فتنه از كوفه حركت كرد و در اواخر ماه ذى قعده و به هنگام بار افكندن سپاهيان در صفّين، درگيرى غافلگير كننده اى براى مسلّط شدن بر شريعه فرات ، رخ داد ؛ چرا كه پيش از آمدن على عليه السلام و سپاهيانش ، لشكريان معاويه بر آن ، مسلّط شده بودند و اين درگيرى به پيروزى سپاه امام على عليه السلام انجاميد .

 در ماه ذى حجه نيز درگيرى هاى شديدى ميان دو سپاه ، صورت گرفت تا اين كه در محرّم سال ۳۷ ، ميان دو گروه ، آتش بس اعلام گرديد؛ ولى جنگ ، پايان نيافت تا اين كه پيكار حقيقى در آغاز ماه صفر سال ۳۷ ، ميان دو سپاه ، رُخ داد و در هشتم صفر ، تنور جنگ ، داغ گرديد و در دهم صفر ، هنگامى كه سپاه امام على عليه السلام در آستانه پيروزى قطعى قرار گرفته بود ، با حيله عمرو بن عاص ، فرصت پيروزى از دست رفت و امام على عليه السلام به كوفه بازگشت.

محلّ نبرد

صِفّين ، مكانى است نزديك شهر رَقَّه [۱] و در كناره غربى فرات ، ميان رَقَّه و بالس [۲] . فاصله ميان دمشق و رقَّه ـ كه صفّين از توابع آن است ـ ۵۵۰  كيلومتراست.

تعداد شركت كنندگان در نبرد

رقم هاى متفاوتى درباره سپاه امام على عليه السلام و معاويه ذكره شده است. شايد اختلاف رقم ها بدان برگردد كه برخى از تاريخ نويسان ، تنها عدد رزمندگان را گزارش كرده اند و برخى شمار خدمت گزاران و بردگان را هم بدان افزوده اند و گروهِ ديگرى تمام همراهان سپاه ، يعنى زنان و كودكان و گروه هاى پشتيبان (آورندگان آذوقه) را نيز بر آن افزوده اند.

 متون تاريخى اشاره دارند كه سپاه امام على عليه السلام به يكصد وبيست هزار يا يكصد و پنجاه هزار يا ۹۵ هزار يا بيش از يكصد هزار يا بيش از پنجاه هزار نفر مى رسيد (با اختلافى كه ميان آنها وجود دارد)؛ ليكن رأى مشهورْ آن است كه تعداد سپاه امام عليه السلام نود هزار نفر بود.

 همچنين گزارش هاى تاريخى درباره تعداد لشكريان معاويه ، ميان شصت هزار، هفتاد هزار، ۸۳ هزار، نود هزار، يكصد هزار، يكصد و بيست هزار و يكصد و سى هزار نفر متفاوت است ؛ ليكن گزارش هايى كه تصريح مى كند تعداد آنان ۸۵ هزار تن بود، مشهورتر است.

فرماندهان سپاه امام على

فرمانده سواره نظام كوفه: مالك اشتر.

 فرمانده سواره نظام بصره: سهل بن حنيف.

 فرمانده پياده نظام كوفه: عمّار بن ياسر.

 فرمانده قاريان بصره: مسعر بن فدكى تميمى.

 فرمانده قاريان كوفه: عبد اللّه بن بديل و عمّار بن ياسر.

 پرچمدار : هاشم بن عتبه.

 فرمانده سمت راست لشكر: اشعث بن قيس.

 فرمانده سمت چپ لشكر : عبد اللّه بن عباس.

 فرمانده سمت راست پياده نظام: سليمان بن صُرَد خزاعى.

 فرمانده سمت چپ پياده نظام: حارث بن مُرّه عبدى.

 قلب سپاه : قبيله مُضَر.

 سمت راست سپاه : اهل يمن.

 سمت چپ سپاه : قبيله ربيعه.

فرماندهان سپاه قاسطين

فرمانده سمت راست سپاه: ابن ذى كِلاع حِمْيرى.

 فرمانده سمت چپ سپاه: حبيب بن مسلمه فهرى.

 فرمانده سواره نظام شام : عمرو بن عاص.

 فرمانده پياده نظام شام : ضحّاك بن قيس.

 فرمانده سواره نظام : عبيد اللّه بن عمر بن خطّاب.

 قلب لشكر : اهالى دمشق ، به فرماندهى ضحّاك بن قيس فهرى.

 سمت راست سپاه : اهالى حِمص و قِنِّسرين.

 سمت چپ سپاه : اهالى اردن و فلسطين.

 پرچمدار: عبد الرحمان بن خالد بن وليد.

ياران برجسته امام

در نبرد صفّين، به همراه اميرمؤمنان ، بسيارى از صحابيان بزرگ پيامبر صلى الله عليه و آله و برجستگانى ديگر شركت داشتند؛ كسانى كه در راه تقويت پايه هاى اسلام ، ارزشمندترين سرمايه ها را بخشيده بودند. گزارش هاى تاريخى درباره تعداد اين شخصيت هاى برجسته ، متفاوت است . برخى گزارش ها اشاره دارند كه تعداد آنان ، هفتاد تا هشتاد نفر از صحابيان بَدْرى و هشتصد نفر از صحابيان حاضر در بيعت رضوان و چهارصد نفر از ديگر صحابيان بوده است . در مقابل ، تعداد صحابيان شركت كننده در لشكر معاويه از انگشتان دست ، تجاوز نمى كرده و آنان ، كسانى بوده اند كه پس از فتح مكّه ، مسلمان شده بودند.

 از شخصيت هاى برجسته در كنار امام على عليه السلام مى توان به اينها اشاره كرد : امام حسن عليه السلام ، امام حسين عليه السلام ، عمّار بن ياسر، سهل بن حنيف، قيس بن سعد، عدىّ بن حاتم، هاشم بن عتبه، عبد اللّه بن بديل، عبد اللّه بن عبّاس، اويس قرنى، ابو هيثم مالك بن تيّهان ، عبد اللّه بن جعفر، خزيمة بن ثابت، سليمان بن صُرَد خزاعى و عمرو بن حَمِق خزاعى .

 برخى از بزرگان ديگرى كه عهد پيامبر عليه السلام را درك نكرده بودند ، ولى در جنگ صفين در سپاه امام على عليه السلام حضور داشتند ، عبارت اند از: محمّد بن حنفيه ، مالك اشتر، احنف بن قيس، سعيد بن قيس هَمْدانى، حُجر بن عَدى، اصبغ بن نباته، صعصعة بن صوحان، شُريح بن هانى، عبد اللّه بن هاشم بن عتبه، جَعدة بن هُبيره و زياد بن نضر.

ياران سرشناس معاويه

هيچ يك از ياران معاويه از پيش گامان در اسلام نبودند ؛ بلكه برخى از آنان از كسانى بودند كه با پيامبر صلى الله عليه و آله سال هاى دراز ، پيكار كرده بودند يا از كسانى بودند كه پيامبر صلى الله عليه و آله آنان را بيرون رانده يا نفرين نموده بود، مانند : عمرو بن عاص، عبد اللّه بن عمرو بن عاص ، عبيد اللّه بن عمر، حبيب بن مسلمه، ذو كلاع حميرى، ضحّاك بن قيس، وليد بن عقبه، عبد الرحمان بن خالد بن وليد، ابو الأعوَر، بُسر بن اَرطات، عبد اللّه بن عامر، مروان بن حَكم و عتبة بن ابى سفيان.

تعداد كشته ها در جنگ صفّين

مشهورْ آن است كه كشته هاى عراقيان ، ۲۵ هزار نفر بود و كشته هاى شاميان ، ۴۵ هزار. در برابر اين گفته، اقوال ديگرى نيز وجود دارد ، چنان كه از ابن ابى شيبه نقل شده است كه پنجاه هزار از شاميان و بيست هزار از عراقيان كشته شدند و از يحيى بن معين گزارش شده كه از عراقيان ، بيست هزار و از شاميان نود هزار نفر كشته شد و مجموع كشتگان از دو سپاه ، در مدّت يكصد و ده روز ، يكصد و ده هزار نفر بود.


[۱] شهرى باستانى بر ساحل فرات ، در شرق سوريه امروزى .

[۲] بالس ، شهرى است در شام ، ميان حَلَب و رَقّه ، كه در ساحل غربى فرات ، قرار گرفته است (معجم البلدان : ج ۳ ص ۴۱۴) .



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت