تجلي حضرت خضر در تفسير ابوالفتوح رازي - صفحه 201

6

تجلى حضرت خضر در تفسير ابوالفتوح رازى

سيد جليل ساغروانيان

خضر كيست؟

در فرهنگهاى كهن ايران و آسياى ميانه، برخى از شخصيتهاى اساطيرى مذهبى، هاله اى از اعتقادات و باورهاى افسانه مانند بر گرد خود دارند و با عناصر فرهنگى ملتهاى ديگر تداخل پيدا كرده اند؛ به طورى كه برخى از آنها همچون شخصيت حضرت خضر آميزه اى از عناصر مختلف شده است.
خضر شخصيت مجهول الحقيقه اى است كه هر چند كتب و صحايف بسيارى را مشحون از نام و آثار و اخبار خويش ساخته است، اما محتوايش مبهم و مشوب به افسانه سراييهاى عجيب و غريب است و با تحقيق درباره او به هيچ پاسخ صحيحى كه مبتنى بر مقدمات علمى دقيقى باشد، نمى توان دست يافت.
در ادبيات فارسى، به ويژه در ادبيات عرفانى، دريافت و شناخت خاصى از حضرت خضر وجود دارد كه توضيح و تفسير اين گونه مباحث را آسان مى سازد. در اين نگرش، او مظهر عقل و خرد و آگاهى و جاودانگى است و همين نكته بارها موضوع تشبيهات و استعارات لطيف عرفانى شعرا قرار گرفته است.
صوفيه، خضر را يك شخص نمى دانند؛ بلكه آنها به خضر نوعى قائل اند. بعضى هم اين كلمه را اشاره به هر شخص كامل مى دانند. گاهى نيز خضر را كنايه از «بسط» و الياس را كنايه از «قبض» دانسته اند.
شباهت بين جاودانان تاريخ از جمله شوسيانت در آيين زردشتى، اسفنديار در

صفحه از 213