الیقین باختصاص مولانا علی(ع) بامره المؤمنین

بیان احادیث در مورد القاب امیرالمؤمنین و امام المتقین و یعسوب الدین برای امام علی(ع).

سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس مشهور به سید بن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق) کتاب الیقین را در پنج بخش تدوین کرده است: مقدمه‌، سه بخش و یک خاتمه.

مقدمه: مطالب مقدمه با عناوین فصل از هم متمایزند و شامل بیان انگیزه مؤلف، صفات امیر مؤمنان علیه السلام، بیان تعداد ابواب کتاب الیقین، و علت نامگذاری کتاب است.

مؤلف انگیزه خود را در مقدمه چنین نگاشته است: «سن هفتاد سالگی را که گذراندم شنیدم برخی از مخالفین سخنانی می گویند از جمله اینکه رسول خدا صلی الله علیه و
آله در حیات خودش، امام علی را امیرمؤمنان خطاب نکرده است. نمی دانم این سخن را از عناد و دشمنی گفته اند و یا از سر جهالت و عدم شناخت حضرت».

سپس بیان می کند که برای ابطال دیدگاه آنان و بیان واقعیت ماجرا استخاره کرده و سپس به تألیف کتاب الیقین دست یازیده است.

همچنین وی خود را ملتزم کرده است که تمام روایات این موضوع را از اسانید اهل سنت استخراج کند.

بر اساس بیان ایشان در مقدمه، کتاب باید ۲۲۰ باب باشد که نسخه های موجود همه آن را ندارند.

متن کتاب: متن کتاب شامل سه بخش است:

قسم اول، احادیثی که بیان می‌کنند علی بن ابی طالب علیه‌السّلام در زمان حیات رسول خدا صلی الله علیه وآله، «امیرالمؤمنین» خوانده می‌شد (شامل ۱۷۷ باب)؛

قسم دوم احادیثی که بیان می کنند آن حضرت «امام المتقین» خوانده می‌شد (شامل ۲۴ باب)؛

قسم سوم، احادیثی که متضمن لقب «یعسوب الدین» برای آن حضرت است (در ۱۹ باب).

خاتمه: شامل مطالب ذیل است:

دلالت هر سه لقب «امیرالمؤمنین، یعسوب الدین و امام المتقین» بر حضرت امام علی علیه السلام؛

بیان مصادر خویش در تألیف کتاب الیقین؛

صراحت و دلالت نصوص بر موضوع؛

نقل ماجرای لشکر اسامه و اینکه اسامه به نص رسول خدا امیر بر ابوبکر بود؛

داستان عمر و عباس در شام که هر دو اقرار کردند که امیر مؤمنان علی علیه السلام احق بر امارت بر آنان است؛

اشاره به کتاب الانوار الباهره خویش که ظاهرا از میان رفته است.

شیوه مؤلف چنین است که ابتدای هر باب، منبع حدیث و سپس اسانید آن را بر می شمارد.

دو نکته:

در خاتمه بیان می کند که همه این احادیث را از کتابهایی که در کتابخانه اش بودند نقل کرده است؛

نیز بیان می کند که کتابخانه اش را به اولاد ذکورش وقف کرده است، وقف صحیح شرعی برای همه زمان ها.

منابع الیقین

سعی مؤلف در این کتاب بر استفاده و استدلال از منابع اهل سنت بوده است. برخی از این منابع عبارتند از: مناقب ابن مردویه ، مناقب خوارزمی ، تاریخ بغداد خطیب بغدادی، کتب ابن عقده، کتاب المعرفه ثقفی، کتاب المعرفه رواجنی، حلیه الاولیاء ابونعیم اصفهانی و بسیاری از منابع دیگری که بخشی از آنها اکنون موجود نیست.

چاپ کتاب الیقین

چاپ مطبعه حیدریه نجف در سال ۱۳۶۹ق؛ این چاپ از سوی ناشرین مختلف به صورت افست بازچاپ شده است؛
تحقیق آقای انصاری، مؤسسه ثقلین، ۱۴۱۰ق، بیروت. این چاپ شامل کتاب التحصین نیز است.

مقدمه مفصل محقق شامل موضوعات زیر است: اختصاص لقب امیرالمؤمنین به امام علی علیه السلام و نقل روایات متعدد از شیعه و سنی در این باره؛ بیان ویژگیهای آثار سید بن طاوس و مشخصات ویژه تألیفات وی؛ معرفی دیگر آثار سید بن طاوس که در این موضوع «اختصاص لقب امیرالمؤمنین به امام علی علیه السلام» نگاشته است نظیر الانوار الباهره که مفقود است و التحصین و نور الهدی؛ معرفی کتاب الیقین؛ بیان شیوه تحقیق و منهج علمی خویش در تصحیح رساله؛ شرح حال سید بن طاوس؛ معرفی نسخه های خطی کتاب الیقین (شامل پانزده نسخه).

منابع:

دایره المعارف تشیع، ج ۲؛ مقدمه آقای انصاری بر تحقیق کتاب الیقین؛ سایت lib.ir

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی