مطالعه کتاب خرید کتاب دانلود کتاب
عنوان کتاب : اوائل المقالات فی ا لمذاهب و المختارات
پديدآورنده : شیخ مفید
محل نشر : تهران
ناشر : دانشگاه تهران
تاریخ انتشار : 1382ش
قطع : وزیری
زبان : عربی
رده بندی کنگره : BP‎‏ ‎‏4‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏68
منبع: افق حوزه
جستجو در Lib.ir

اوائل المقالات فی ا لمذاهب و المختارات

از مهم ترین کتاب های کلامی شیعه که از قرآن و حدیث فراوان بهره برده است.

اوائل المقالات، یکی از مهم ترین کتب کلامی شیعه به شمار می آید. این کتاب با حجم بسیار کم، شامل صدها مسأله کلامی و اعتقادی شیعه است.

از آنجا که شیخ مفید (م ۴۱۳ق) این کتاب را در اواخر عمر خویش نگاشته، در بین نوشته های او نیز از اهمیت بسزائی برخوردار است.

موضوع اصلی کتاب اثبات فرق بین شیعه و معتزله است. ساختار کتاب همچون دیگر کتب کلامی نیست و شیخ مفید ۱۵۶ مسأله کلامی را مطرح و عقاید شیعه را دربارۀ آنها بیان کرده است؛ اگر چه عناوین مطالب گاهی با «القول فی...» و «فصل» از هم جدا شده اند.

شیخ مفید در عناوین خود ابواب کتاب را بدین صورت از هم جدا کرده است که:

الف) فرق بین شیعه و معتزله و آنچه که این دو را به این اسم منتسب کرده است؛

ب) فرق بین امامیه و دیگر شیعیان؛

ج) سخن امامیه دربارۀ امامت بر خلاف اعتقادات معتزله؛

د) گزیده ای از دیدگاه های شیخ مفید بنا برآنچه که از آثار ائمه علیهم السلام اخذ کرده است؛

هـ) بیان علم به غیب؛

و) القول فی اللطیف من الکلام.

با نگاه اجمالی در این کتاب می توان مباحث زیر را یافت:

معرفی برخی فرقه های اسلامی و شیعی، مباحث مربوط به امور عامه نظیر جوهر، عرض، اجسام و افلاک، مباحث مربوط به عدل، بیان فرق بین عدلیه بودن شیعه و عدلیه بودن معتزله، علم خدا، مباحث مربوط به نبوت نظیر فرق بین رسول و نبی، عصمت انبیاء و اینکه بین انبیاء و ملائکة مفاضله است؛ نبوت خاصه و عصمت حضرت محمد صلی الله علیه وآله، اعجاز قرآن، مباحث مربوط به امامت نظیر علم امام، رجعت، عصمت امام و امامت بلافصل حضرت امیرالمومنین علیه السّلام بعد از رسول خدا، مباحث مربوط به معاد همچون وعد و وعید، شفاعت، ابتداء خلق جنت، کیفیت تکلم جوارح در آخرت، اهل آخرت آیا مامور،مکلف و مختار هستند یا نه.

در کنار مباحث کلامی برخی از مسائل فقهی و اصولی همچون اجماع، اخبار آحاد، ناسخ و منسوخ قرآن، اجتهاد و قیاس نیز آمده است.

مهم ترین موضوعات کتاب

۱- علم امام: یکی از مباحث مهم کلامی که در قرون متمادی تا به امروز مورد بحث و مناقشه بوده است علم امام می باشد. آیا امام به غیب اطلاع دارد و یا نه و آیا علم امام به غیب دائمی و همیشگی است یا در بعضی موارد امام از غیب منقطع می شود؟ اینها بحثهائی است که در کلام شیعی مورد بحث است. مؤلف اقوال متکلمین را در این مساله به سه دسته تقسیم می کند: او می گوید گروهی قائلند که ائمه علیه السّلام تنها به ظواهر اطلاع دارند و احکامی که از ناحیه آنها صادر می شود، بر ظواهر ناظر هستند. گروهی دیگر قائلند آنچه در نزد ائمه علیه السّلام بواطن و غیب است و هرحکمی که از آنها صادر می شود بر غیب ناظر است گروه سوم هم قائلند که اگر خداوند بخواهد ائمه اطلاع به غیب پیدا می کنند و حکمی که از آنها صادر می شود گاه به ظاهر ناظر است و گاه به باطن و اینکه آنها در چه مواردی به غیب اطلاع داشته باشند، مصالح و الطاف الهی تعیین می کند.او قول سوم را به عنوان قول حق انتخاب می کند.

۲- خبر واحد: یکی از بحثهای اصولی که بعد از شیخ طوسی مطرح شد، حجیت خبر واحد است. قدماء شیعه حجیتی برای خبر واحد قائل نبودند. شیخ مفید در این زمینه می گوید: «لا یجب العلم و العمل بشی ء من اخبار الاحاد و لا یجوز لاحد ان یقطع بخبر الواحد فی الدین الا ان یقترن به ما یدل علی صدق راویه علی البیان و هذا مذهب جمهور الشیعة».

۳- سهو امام: مسأله سهو امام و نبی یکی از مسائل قدیمی در کلام شیعه است. بعضی از علماء شیعه که بیشتر به ظواهر روایات توجه داشتند، قائل شده اند که امام هم سهو می کند و هم نسیان دارد. ولی شیخ مفید در این کتاب و در دیگر کتابهایش این نگرش را رد می کند: «انه لا یجوز منهم علیه السّلام صغیرة الا ما قدمت ذکر جوازه علی الانبیاء و انه لا یجوز منهم سهو فی شی ء فی الدین و لا ینسون شیئا من الاحکام و علی هذا مذهب سائر الامامیة الا من شذ منهم و تعلق بظاهر روایات لها تاویلات علی خلاف ظنه الفاسد من هذا الباب».

ترجمه های اوائل المقالات

بخش اول این کتاب توسط د.سوردل به زبان فرانسوی ترجمه شده و در مجله تحقیقات پاریس در ۸۰ صفحه با اسم امامیه در نظر شیخ مفید انتشار یافت.

چاپهای اوائل المقالات

۱- چاپ سنگی تبریز در سال ۱۳۵۸ق؛

۲- تحقیق علامه شیخ فضل الله زنجانی و اهتمام میرزا عباسقلی واعظ چرندابی همراه کتاب تصحیح الاعتقاد در سال ۱۳۶۴ق در ۱۲۸ صفحه در مکتبه حقیقت تبریز؛ همین نسخه در سالهای ۱۳۷۱ ق تجدید چاپ شد. تقریظ هایی از علامه حبیب آل ابراهیم مهاجر العاملی و علامه محمد حسین آل کاشف الغطاء بر این چاپ آمده است. نیز انتشارات دار الکتب الاسلامی در سال ۱۴۱۳ق آن را بازچاپ کرد.

۳- چاپ مطبعه حیدریه در سال ۱۳۹۳ق در ۲۷۲ صفحه، نجف اشرف.

۴- تحقیق شیخ ابراهیم انصاری زنجانی خوئینی در دارالمفید بیروت در سال ۱۴۱۴ق / ۱۹۹۳م.

۵- تحقیق دکتر مهدی محقق و مقدمه انگلیسی مارتین مکدرموت در انتشارات مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران – دانشگاه مک گیل، در سال ۱۳۸۲ش، تهران. این چاپ شامل مطالب زیر است: ۱- پیشگفتار از دکتر مهدی محقق، ۲- شرح حال شیخ مفید به قلم علامه محمد باقر خوانساری (از روضات الجنات)، ۳- مؤلفات شیخ مفید به قلم محمد حسن آل یاسین، ۴-معرفی کتاب اوائل با عنوان «التعریف بکتاب اوائل المقالات» به قلم میرزا فضل الله شیخ الاسلام زنجانی، ۵- شرح حال شیخ الاسلام زنجانی به قلم ابوذر بیدار و محمد صادق ضیائی، ۶- شرح حال واعظ چرندابی به قلم ابوذر بیدار، ۷- شیخ مفید و علم نجوم نوشته سید بن طاوس (دو فصل از کتاب فرج المهموم). ۸- متن کتاب اوائل المقالات. ۹- حواشی و تعلیقات. ۱۰- فهارس. ۱۱- مقدمه انگلیسی مارتین مکدرموت

۶- چاپ کنگره شیخ مفید در سال ۱۴۱۳ق. این چاپ تعلیقات شیخ ابراهیم زنجانی و شیخ فضل الله زنجانی را باهم آورده است. هر کدام از تعلیقه ها دارای فهرست هستند.

منابع:

مقدمه های چاپ دکتر مهدی محقق؛ نرم افزار نور.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی