اهتمام به فرايض در حدیث حضرت عبد العظیم(ع)

پرسش :

اهتمام به فرايض در حدیث حضرت عبد العظیم(ع) چگونه تبیین شده است؟



پاسخ :

الأمالى للطوسى : عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال : حدّثنا أبو جعفر محمّد بن عليّ ، عن أبيه ، عن جدّه ، عن جعفر بن محمّد ، عن آبائه ، عن عليّ عليهم السلام ، قال :

قالَ رَسولُ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله : السُّنَّةُ سُنَّتانِ : سُنَّةٌ فى فَريضَةٍ ، الأَخذُ بِها هُدىً وتَركُها ضَلالَةٌ ، وسُنَّةٌ فى غَيرِ فَريضَةٍ ، الأَخذُ بِها فَضيلَةٌ ، وتَركُها إلى  غَيرِها [غَيرُ ]خَطيئَةٍ.[۱]

ترجمه

حضرت عبد العظيم(ع)- به نقل از امام جواد عليه السلام، از پدرانش عليهم السلام - : پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود : «سنّت، دو گونه است : سنّت فريضه (واجب) كه عمل به آن، هدايت و ترك آن، گم راهى است و سنّت غير فريضه (غير واجب) كه عمل به آن، فضيلت است و ترك آن، گناه نيست».

شرح

مقصود از «سنّت» در اين حديث ، مجموعه برنامه ها و دستور العمل هايى است كه اسلام براى هدايت انسان به سوى مقصد اعلاى انسانيت و رسيدن به كمالات مادّى و معنوى ارائه كرده است. اين برنامه ها به دو بخش تقسيم مى شوند :

اوّل. برنامه هايى كه رعايت آنها لازم و ترك آنها موجب گم راهى است. اين برنامه ها شامل انجام دادن واجبات و ترك محرّمات اند و «سنّتِ فريضه» يا «فرايض» ناميده مى شوند.

دوم. برنامه هايى كه رعايت آنها نيكوست؛ ليكن ترك آنها به گم راهى نمى انجامد. اين برنامه ها شامل انجام مستحبّات و ترك مكروهات اند و «سنّت غير فريضه» يا «فضايل» ناميده مى شوند.

پيام اصلىِ اين حديث ، عبارت است از اهتمام و جدّيت تمام در انجام فرايض.

توضيح اين پيام ، اين كه: شيطان ، تا آن جا كه بتواند، تلاش مى كند انسان را به طور كامل، از فرايض و فضايل دور نگه دارد، به گونه اى كه هيچ كار نيكى از انسان صادر نشود ، و اگر نتوانست ، تلاش مى كند كه كار نيك او ، بى خاصيت شود و نقشى در سعادت او ايفا نكند. شيطان براى رسيدن به اين هدف، از حيله هاى مختلف و دام هاى رنگارنگى استفاده مى نمايد.

يكى از حيله هاى شيطان براى گم راهى انسان و بى اثر كردن كارهاى نيك او ، وادار ساختن او به فضايل همراه با بى اعتنايى به فرايض است ، مانند كسى كه خضوع و خشوع در عبادت دارد؛ ولى در دين، بدعت مى گذارد. در حديثى از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آمده كه شيطان بدعت گذاران در دين را رها مى كند تا هر چه مى خواهند، عبادت كنند و در عبادت، اظهار خشوع نمايند و اشك بريزند![۲]

يا به نافله شب اهمّيت مى دهد ؛ ولى در كنار اين فضيلت ، دل مؤمنى را با زبان يا قلم مى آزارد.

يا مدرسه مى سازد ؛ ولى حقوق واجب مالى خود را پرداخت نمى كند.

يا خانمى كه به حجاب اهمّيت نمى دهد ؛ ولى زيارت عاشورايش ترك نمى شود.

نكته قابل توجّه، اين است كه اگر اشتغال به فضايل، سبب بى اعتنايى به فرايض و ترك آنها شود ، فضايل نيز خاصيت خود را از دست مى دهند و موجب نزديكى انسان به خداوند سبحان نمى گردند. در حديثى از امام على(ع)آمده كه فرمود :

لا قُربَةَ بالنَّوافِلِ إذا أضَرَّت بالفَرائضِ.[۳]

هر گاه مستحبّات به واجبات لطمه زنند، مستحبّات موجب نزديكى [ انسان به خدا ] نمى گردند.

و در حديثى ديگر از ايشان آمده :

إنّك إنِ اشتَغَلتَ بفَضائلِ النَّوافِلِ عَن أداءِ الفَرائضِ ، فلَن يَقومَ فَضلٌ تَكسِبُهُ بِفَرضٍ تُضَيِّعُهُ.[۴]

اگر با پرداختن به فضيلت مستحبّات، از به جا آوردن فرايض باز مى مانى، هرگز آن فضيلتى كه به دست مى آورى با [گناه ] آن فريضه اى كه ضايعش مى كنى، برابرى نمى كند.

با در نظر گرفتن مطالبى كه گذشت ، راز تأكيد اهل بيت عليهم السلام بر اهمّيت دادن مسلمانان بر انجام فرايض گشوده مى شود.[۵]پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله، پرهيزگارترينِ مردم را كسى مى داند كه به فرايض الهى عمل كند :

اِعمَلْ بفَرائضِ اللَّهِ تَكُن أتقَى الناسِ.[۶]

به فرايض خدا عمل كن، تا از پرهيزگارترينِ مردم باشى.

همچنين امام زين العابدين(ع)فرموده :

مَن عَمِلَ بما افتَرَضَ اللَّهُ علَيهِ فهُو مِن خَيرِ الناسِ.[۷]

هر كس به آنچه خداوند بر او فرض كرده است عمل كند، او از بهترين مردمان است.

با اندكى تأمّل، معلوم مى شود كه حكمت تأكيد خاندان رسالت بر انجام فرايض ، اين است كه مبادا مسلمانان ، گرفتار فريب شيطان شوند و فضايل، جاى فرايض را در زندگى آنها بگيرد، وگر نه ، بديهى است كه پس از انجام فرايض ، فضايل اخلاقى و عملى، موجب افزايش تقرّب به خداى سبحان و رسيدن به قلّه كمالات انسانى مى گردد.


[۱]الأمالى ، طوسى : ص ۵۸۹ ح ۱۱. گفتنى است كه اين حديث در الكافى (ج ۱ ص ۷۲) با سند ديگر از امام على عليه السلام نقل شده و در آن به جاى «تركها إلى غيرها خطيئة» «تركها إلى غير خطيئة» آمده و در الخصال (ص ۴۸)، «و تركها غير خطيئة» آمده است.علّامه مجلسى در بحار الأنوار (ج ۲ ص ۲۶) اين حديث را از الأمالى طوسى، همانند نقل الخصال آورده است و ظاهر شروح كافى نيز اضافه غير به خطيئة است. بنا بر اين به نظر مى رسد كه متن الخصال، اصح باشد. از اين رو، متن را مطابق آن اصلاح كرديم.

[۲]ر. ك : ميزان الحكمة : ج ۱ ص ۱۵۱ ح ۱۷۵۱ «بدعت گذار و عبادت».

[۳]نهج البلاغة : حكمت ۳۹.

[۴]غرر الحكم : ح ۳۷۹۳.

[۵]ر. ك : ميزان الحكمة : ج ۹ ص ۱۰۰ «ترغيب به انجام فرايض».

[۶]الكافى : ج ۲ ص ۸۲ ح ۴.

[۷]الكافى : ج ۲ ص ۸۱ ح ۱.



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت