مطالعه کتاب خرید کتاب دانلود کتاب
عنوان کتاب : دیوان أبی طالب بن عبد المطلب
محل نشر : بیروت
ناشر : دار و مکتبه الهلال
تاریخ انتشار : 1421 ق
زبان : عربی
رده بندی کنگره : PJA‎‏ ‎‏3055‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9
منبع: افق حوزه
جستجو در Lib.ir

دیوان أبی طالب بن عبد المطلب

اشعار حضرت ابوطالب(ع) در این کتاب گرد آمده است.

شخصیت ادبی و شعر ابو طالب

ابو طالب (متوفای دهم بعثت) از بلغا و شعرای عصر خویش به شمار می آید. خطبه غرّای او در ازدواج رسول خدا(ص) با خدیجه و اشعار بر جای مانده از او گواه بر این مدّعاست. اشعار بر جای مانده از او با عنوان دیوان ابی طالب در فهارس یاد شده و امروزه چندین بار چاپ شده است.

همچنین در رجال نجاشی کتابی از ابو محمد حسن بن علی اطروش با عنوان «فصاحه ابی طالب» نام برده که نشان می دهد شخصیت ادبی آن حضرت مورد توجه بوده است.

ابن سلاّم جمحی (در گذشته ۲۳۱ ق) ابو طالب را شاعری خوش سخن و توانا معرفی کرده و قصیده لامیه او را، که در مدح پیامبر(ص)است، ستوده است.

مشهورترین قصیده ابو طالب قصیده لامیه اوست که بسیاری آن را نقل و شرح کرده اند. ابن کثیر پس از نقل ابیات این قصیده گفته است: قصیده ای است بس بلیغ که جز جناب ابو طالب نمی تواند سراینده آن باشد و این قصیده از معلّقات سبع برتر و بلیغ تر است. (البدایه و النهایه، ج ۳، ص ۵۷).

دیوان ابوطالب

اشعار بسیاری از ابو طالب بر جای مانده و شیعیان همتی در نقل اشعار آن جناب به کار برده اند؛ چرا که افزون بر اهمیت خود اشعار، نقل شده است که امیر مؤمنان(ع) هم نیز خوش می داشت که شعر ابوطالب روایت و تدوین گردد.

ابن شهر آشوب نقل می کند که آن دسته از اشعار ابو طالب که بر ایمان وی دلالت دارد افزون بر سه هزار بیت است. از امام صادق(ع) روایت است که امیر مؤمنان(ع) می فرمود: آن را بیاموزید و به فرزندانتان یاد دهید؛ زیرا ابو طالب بر آیین خداوندی بود و در شعر او دانش فراوان است.

جاحظ بصری نیز بر اساس شعر ابو طالب شخصیت وی را چنین معرفی می کند: ابو طالب پشتیبان پیامبر و یاور و سرپرست و معترف به پیمبری وی و سراینده اشعار فراوان در مناقب او و بزرگ قریش می باشد.

از این رو کوشش های زیادی برای تدوین دیوان ابو طالب و شرح آن به کار رفته است. از میان آنها، دو روایت امروزه در دسترس است:

  1. روایت ابو هفان؛ آنچه که با عنوان دیوان ابی طالب در دسترس و مشهور بوده است، مجموعه اشعاری است که ابو هفان عبد الله بن احمد مهزمی (م ۲۵۷ق) تدوین کرده و ابو الفتح عثمان بن جنی موصلی بغدادی مشهور به ابن جنی (م ۳۹۲ق) آن را استنساخ و روایت کرده است.

این دیوان مورد توجه بوده و شروح مختلفی هم داشته است از جمله شرحی با عنوان «غایه المطالب فی شرح دیوان أبی طالب» از شیخ محمد خطیب طنطا (از ادبای مصری).

  1. روایت علی بن حمزه البصری التمیمی (م ۳۷۵ق)؛ پس از ابو هفّان، ابو نعیم علی بن حمزه بصری تمیمی لغوی اشعار ابو طالب را در کتاب«دیوان ابی طالب و ذکر اسلامه» به روایت ابو محمد هارون بن موسی تلعکبری(در گذشته ۳۸۵ق) و ابو بشر احمد بن ابراهیم هاشمی از زبیر بن بکّار و ابن درید ازدی لغوی گردآوری کرده که نسخه دیوان وی، برای نخستین بار به کوشش شیخ محمد حسن آل یاسین از نسخه ای منحصر به فرد منتشر شده است.

اهمیت شعر ابو طالب افزون بر اینکه دلالت بر ایمان صریح وی به رسول خدا و اسلام می کند، و شخصیت روحانی و عظمت وی را در دوران جاهلی می نمایاند، دارای فواید تاریخی و اجتماعی بسیاری است؛ از جمله اینکه بسیاری از حوادث مکه و صدر اسلام در اشعار ابو طالب منعکس شده است. برخی از موضوعات دیوان ابو طالب، چنین اند:

۱-داستان صحیفه قریش و مناظره ابو طالب با سران مکه.

۲-تحریض نجاشی، حاکم حبشه بر حمایت از فرزندش جعفر.

۳-ولادت حضرت علی(ع).

۴-سفر به شام و ملاقات با بحیرای راهب.

۵-واقعه شقّ القمر.

۶-دفاع از پیامبر(ص) در موارد متعدد.

۷-تکریم و بزرگداشت خانه خدا.

۸- یادی از افتخار سقایت عبد المطلب در مکه.

۹- انذار نزدیکان از سوی رسول خدا(ص) به دستور خداوند متعال.

۱۰- رثای برخی از نزدیکان خویش از جمله رثایی در سوگ پدرش جناب عبد المطلب، و رثایی در سوگ برادرانش عبدالله و زبیر و...

۱۱- بیان بغض و کینه بنی امیه نسبت به بنی هاشم .

روزی، ابو طالب، از کنار پیامبر(ص) می گذشت در حالی که نماز می خواند و امیرمؤمنان به وی اقتدا کرده بود؛ او، به بازوی جعفر (که در کنارش بود و اسلام خود را کتمان می کرد) کوبید و گفت: برو کنار پسر عمویت نماز بخوان و چنین سرود:

ان علیاً و جعفراً ثقتی / عند احتدام الأمور و الکرب

چاپ های دیوان ابی طالب

  1. دیوان شیخ الاباطح ابی طالب رضوان الله تعالی علیه، جمع أبی هفان عبد الله بن احمد المهزمی (م ۲۵۷ق)...، تحقیق و استدراک حاج شیخ محمد باقر محمودی، مجمع إحیاء الثقافه الاسلامیه، قم. این چاپ مقدمه ای در معرفی ابو هفان، ابن جنی و ابوطالب(ع) دارد. اهمیت این چاپ افزون بر پاورقی های مناسب و مفید، استدراکی است که با عنوان «منیه الطالب فی مستدرک دیوان سیّد الأباطح أبی طالب(ع)» به کوشش شیح محمد باقر محمودی فراهم آمده و به ترتیب الفبایی تنظیم گشته است.
  2. الدره الغرّاء فی شعر شیخ البطحاء (دیوان ابی طالب)، جمع و تحقیق و شرح باقر قربانی زرین، تقدیم جعفر مرتضی العاملی، وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی ، مؤسسه دائره المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۶ق، تهران.
  3. دیوان أبی طالب بن عبد المطلب، تحقیق شیخ محمدحسن آل یاسین، دار و مکتبه الهلال، ۱۴۲۱ق / ۲۰۰۰م، بیروت. مزیت این چاپ بر دیگر اقران خویش، انتشار روایت علی بن حمزه بصری تمیمی برای نخستین بار است.

این چاپ که در دو بخش تدوین شده، شامل مقدمه های مفصلی از محقق در شناسایی ابو هفان، ابن جنی، علی بن حمزه بصری و ابو طالب(ع) و اثبات ایمان آن حضرت و رد سخنان مبغضین آن حضرت است. محقق مستدرکی نیز بر این دو روایت آورده است.

معرفی نسخه های خطی، و درج فهارس فنی (فهرست مصادر و مراجع برای تقدیم و تحقیق و تخریج و استدراک، فهرست قوافی دیوان و مستدرک آن، فهرست قوافی شواهد و فهرست مطالب کتاب) بر کتاب از دیگر مزایای این چاپ به شمار می رود.

عباسعلی مردی