حدیث
مسائل عليّ بن جعفر : حدّثنى محمّد بن موسى بن المتوكّل ، قال : حدّثنا عليّ بن الحسين السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :
حَدَّثَنى عَلِيُّ بنُ جَعفَرٍ ، عَن أخيهِ موسى بنِ جَعفَرٍ ، عَن أبيهِ عليهما السلام ، قالَ : قالَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليه السلام : ... لَيسَ لَكَ أن تَسمَعَ ما شِئتَ ؛ لِأَنَّ اللَّهَ تَعالى يَقولُ : (إِنَّ الْسَّمْعَ وَالْبَصَرَ والفؤاد كُلُّ أُوْلئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً)
[۱].[۲]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام - به سند خود - : امام زين العابدين عليه السلام فرمود : «روا نيست كه به هر چيزى گوش فرا دهى ؛ زيرا خداوند مىفرمايد : (همانا گوش و چشم و دل، همه مسئول اند) » .
شرح
اين حكمت، اشاره دارد به يكى از وظايف مهمّ پيروان قرآن كه متأسّفانه غالب قريب به اتّفاق مسلمانان، از آن غفلت دارند . نكات قابل توجّه در تبيين آن ، عبارت اند از :
۱ . مسلمان ، حق ندارد هر صدايى را بشنود و به هر سخنى گوش فرا دهد ؛ زيرا قرآن كريم، گوش انسان را مسئول شنيدههاى خود مىداند ، و روزى انسان در مورد شنيدههاى خود، مورد بازخواست قرار مىگيرد . بنا بر اين ، رهاسازى گوش ، حرام و مراقبت از آن، واجب است .
۲ . براى امتثال اين دستور العمل قرآنى ، مسلمان بايد احكام شنيدن را بداند تا بتواند از شنيدههاى خود مراقبت كند و از چيزهايى كه شنيدن آن حرام است، دورى نمايد .
۳ . شنونده ، شريك گوينده است . اگر سخن گوينده صواب و داراى ثواب باشد ، شنونده ، در ثواب آن شريك است ، چنان كه در حديثى آمده : «شنونده ذكر خدا ، ذاكر است»[۳]و اگر سخن گوينده گناه و داراى عقاب باشد ، شنونده نيز در عقاب آن، شريك خواهد بود ، چنان كه در حديثى آمده «شنونده غيبت ، دومين غيبت كننده است»[۴]و يا «شنونده سخن زشت، شريك گوينده است» .[۵]
۴ . مسلمان، حق ندارد در مجالسى شركت كند كه مىداند ناچار است به آنچه حرام است گوش فرا دهد و اگر ندانسته وارد چنين مجالسى شد ، پس از آگاهى ، فوراً بايد آن را ترك نمايد . از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله روايت شده كه فرمود :
مَن كانَ يؤمنُ باللَّهِ و اليَومِ الآخِرِ فلا يَجْلِسْ فى مَجلِسٍ يُسَبُّ فيه إمامٌ ، أو يُغتابُ فيه مسلمٌ ، إنّ اللَّه يقولُ فى كتابهِ : (وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِى ءَايَتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِى حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَإِمَّا يُنسِيَنَّكَ الشَّيْطَنُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّلِمِينَ)
[۶].[۷]
هر كس به خدا و روز واپسين ايمان دارد، نبايد در مجلسى بنشيند كه در آن به امامى دشنام داده مىشود يا از مسلمانى غيبت مىشود . خداوند در كتاب خود مىفرمايد: (چون بينى كسانى در آيات ما [از روى عناد] گفتگو مىكنند، از آنها روىگردان شو تا به سخنى جز آن بپردازند ، و اگر شيطان، تو را به فراموشى افكند ، چون به يادت آمد، با آن مردمِ ستمكار منشين) .
۵ . در اين باره، شيخ صدوق رحمه اللَّه عليه آورده است:
مردى به امام صادق عليه السلام گفت : همسايگانى دارم كه آنان را كنيزكانى است كه آواز مىخوانند و عود مىنوازند . گاهى اوقات، به مستراح كه مىروم، براى اين كه ساز و آواز آنها را بشنوم، نشستنم را طول مىدهم.
امام عليه السلام به او فرمود : «اين كار را نكن».
مرد گفت : به خدا سوگند، با قصد ، اين كار را نمىكنم ؛ بلكه آوازى است كه با گوشم مىشنوم.
امام عليه السلام فرمود : «عجبا از تو! مگر نشنيدهاى كه خداوند متعال مىفرمايد : (همانا گوش و چشم و دل ، از همه اينها بازخواست مىشود) ؟».
آن مرد گفت : انگار اين آيه كتاب خداوندعزّ وجلّ را از هيچ عرب و عجمى نشنيده بودم. پس اين عمل خود را ترك مىكنم و از خداى بزرگ، آمرزش مىطلبم .[۸]
[۱]اسراء : آيه ۳۶ .
[۲]مسائل علىّ بن جعفر : ص ۳۴۳ - ۳۴۴ ح ۸۴۷ ، بحار الأنوار : ج ۲ ص ۱۱۶ ح ۱۳ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۹ .
[۳]سامع ذكر اللَّه ذاكر (ميزان الحكمة: ج ۵ ص ۴۰۲ ح ۹۰۷۴) .
[۴]سامع الغيبة أحد المغتابين (ميزان الحكمة : ج ۵ ص ۴۰۳ ح ۹۰۷۸) .
[۵]سامع هُجر القول شريك القائل (ميزان الحكمة : ج ۵ ص ۴۰۳ ح ۹۰۷۷) .
[۶]انعام : آيه ۶۸ .
[۷]بحار الأنوار : ج ۷۵ ص ۲۴۶ ح ۹ .
[۸]كتاب من لا يحضره الفقيه : ج ۱ ص ۸۰ ح ۱۷۷ .