مطالعه کتاب خرید کتاب دانلود کتاب
عنوان کتاب : شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور
ناشر : آل علی
تاریخ انتشار : 1390
زبان : فارسی
رده بندی کنگره : 9‎‏ط‎‏/‎‏ ‎‏602‎‏/‎‏271‎‏ ‎‏‏BP‎
منبع: افق حوزه
جستجو در Lib.ir

شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور

از شروح مفصل بر زیارت عاشورا

زیارت عاشورا شرح های مختلفی به خود دیده است؛ یکی از کامل ترین آنها کتاب شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور میرزا ابوالفضل تهرانی (م ۱۳۱۶ق) است.

میرزا ابوالفضل تهرانی که کتاب را در سال ۱۳۰۹ نگاشته در مقدمه اش ضمن بیان شروط نگارش بر اساس رسالۀ اندلسیه ابن حزم، به دلایل نگارش شرح زیارت عاشورا می پردازد و بیان می کند که کتاب را در دو باب و یک خاتمه تدوین کرده است:

باب اول: در شرح سند و متن روایت زیارت عاشورا؛

باب دوم: در شرح و ترجمه الفاظ زیارت شریفه؛

خاتمه: درترجمه و بیان مشکلات دعای معروف به دعای علقمه.

زیارت عاشورا به شرحی که معروف است در کتابهای مصباح المتهجد شیخ طوسی و کامل الزیارۀ ابن بابویه نقل شده است. تهرانی ضمن اشاره به اینکه طرق مختلفی را به این زیارت دارد ابتدا به بیان یکی از طرق خود تا مصباح شیخ طوسی می پردازد. سپس زیارت عاشورا و دعای علقمه را – همانگونه که در مصباح نقل شده – نقل می کند؛ و پس از ترجمۀ متن روایت ها، به روایت کامل الزیاره و اختلاف اندک آن با روایت مصباح اشاره کرده و متن روایت کامل الزیاره را کامل نقل می کند. آنگاه به بررسی سند حدیث پرداخته و شرح حال راویان زیارت و اعتبار آنها را بیان می کند.

تهرانی از این بحث نتیجه می گیرد که این حدیث منقول در دو کتاب (کامل الزیارات و مصباح) در واقع دو نسخه از یک روایت است، اگرچه در متن و سند آن - به سبب عواملی همچون: اختلاف ناقل، تعدد نقل، اشتباه راویان - تغییرات جزیی روی داده است.

در این میان، نسخه های مصباح غالبا صحیح تر از نسخه های کامل الزیارات هستند، چون مصباح  کتاب  همراه عالمان و فقیهان بوده و مانند حرز و تمیمه ( بازوبند) همواره در کنار خود داشته اند.

در ادامه اشکالات دهگانه علامه مجلسی در زادالمعاد، دربارۀ سند این زیارت را ذکر کرده و مناقشه های وارد شده را شایسته علامه نامداری چون وی درست نمی داند اگر چه در مواردی اشکالات را متوجه نساخ و آسیب دیدن نسخه ها می سازد.

دوازده فایده و نکته دربارۀ این روایت و زیارت را پس از بیان سند و متن روایت می نویسد. در این نکته ها، زیارت عاشورا به نقل ازکتاب مزار قدیم، روایتی دیگر و متفاوت از زیارت عاشورا از همان کتاب، وجود صد لعن و سلام در کتاب مصباح الزائر به نقل از مصباح صغیر شیخ طوسی، عدم شرطیت دعای صفوان در تمامیت زیارت عاشورا، صحت خواندن زیارت عاشورا در شب، تحقیقی در لفظ عاشورا، زیارت عاشورا حدیث قدسی است و گوشه ای از آثار زیارت عاشورا بیان شده است.

در بخش دوم که به ترجمه الفاظ زیارت پرداخته نکات ادبی، اشعار عربی و فارسی و مطالب مرتبط بسیاری با الفاظ روایت نقل کرده است؛ از جمله می توان به مطالب زیر اشاره کرد:

اثبات وصایت امیرالمؤمنین علیه السلام، غلط های دو کتاب قاموس المحیط و مجمع البحرین، بیان شبهۀ ناسازگاری قواعد عدل الهی با تأثیر لعن در افزایش عذاب، شرح حال مروان و پدرش حکم و روایاتی در مذمت آن دو، روایاتی در مذمت امویان، امیه غلامی رومی، الطاف الهی بر امام حسین علیه السلام، جهت نامگذاری قائم آل محمد صلوات الله علیهم به مهدی، فرازهایی از رسالۀ یکی از علمای زیدیه در لعن یزید، شرح حال یزید، استدلال به آیات قرآن در لعن یزید، معرفی رساله ابوبکر خوارزمی در بیان مظالم امویان، فضائل علی اکبر علیه السلام و ...

وی این مطالب را مستند و از کتابهایی همچون صحیح مسلم و بخاری، مروج الذهب، قاموس المحیط، امالی شیخ صدوق، حقایق التأویل و ... نقل می کند. اهتمام وی چنان است که نشان دهد مطالبی را که در لعن و ارتداد صحابه فتن نقل شده اختصاص به کتب امامیه ندارد از همین رو چهارده حدیث از صحیح بخاری در باب «ارتداد صحابه و فتن ایشان و بدع مستحدثه که رسول صلی الله علیه و آله در زمان حیات، اِخبار کرده» می آورد.

بخش پایانی کتاب شرح دعای علقمه است. این دعا که به روایت صفوانی است جزو عمل زیارت عاشورا نیست با این حال برای بیان نفع بیشتر، مرحوم تهرانی ابتدا به ترجمه عبارات این دعا و سپس شرح آن می پردازد.

این کتاب دربردارندۀ نظرات رجالی، ادبی و ... تهرانی نیز به شمار می رود؛ گاهی کتابهایی همچون قاموس و مجمع البحرین و اغانی را نقد می کند و مسعودی را از اعاظم علمای شیعه بر می شمارد؛ و اعتبار احادیث مرسل شیخ صدوق را کمتر از احادیث مسند نمی داند. کتاب احتجاج را قطعا از آنِ احمد بن علی بن ابیطالب طبرسی می داند. و با دقت در احادیث، بعضی کنیه ها و لقب های غیر مشهور امامان معصوم علیهم السلام را همچون کنیۀ ابو اسحاق برای امام صادق و لقب فقیه را برای حضرت بقیة الله ارواحنا فداه بر می شمارد. و گاه به نقد کلام مفسرانی مانند کلبی، سدی، حسن و ... و نقد علاء الدوله سمنانی می پردازد.

او همچنین اهل بیت علیهم السلام را واجد اسم اعظم خدای بزرگ بلکه خود اسم اعظم می داند (و باسمک الذی جعلته عندهم...) و ولایت را همردیف توحید و نبوت می شمارد و از دیدگاه وی تولی و تبری دو رکن اصلی ایمان است.

نثر متن کتاب با توجه به دوره شارح، متنی روان است و از لحاظ جامعیت در شرح عبارات زیارات، به قول استاد عبدالحسین طالعی بهترین شرح موجود زیارت عاشوراست.

چاپهای شفاء الصدور

این کتاب چاپهای مختلف به خود دیده است اما شاید بهترین چاپ آن به تحقیق صادق حسن زاده (انتشارات آل علی علیه السلام، ۱۳۹۰ش) باشد که دارای پاورقی های مفید و فهارس فنی (فهرست احادیث، اشعار عربی و فارسی و...) است.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی