مطالعه کتاب خرید کتاب دانلود کتاب
عنوان کتاب : عیون الحكم و المواعظ و ذخیرة المتعظ و الواعظ
محل نشر : تهران
ناشر : بنیاد بعثت
تاریخ انتشار : 1432 ق
زبان : عربی
رده بندی کنگره : BP‎‏ ‎‏39‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏9‎‏ل‎‏9
منبع: افق حوزه
جستجو در Lib.ir

عیون الحكم و المواعظ و ذخیرة المتعظ و الواعظ

گزیده ای از سخنان امیرالمؤمنین(ع)

این اثر ابوالحسن كافی الدین علی بن محمد واسطی (ق ۶ ق) شباهت بسیاری به غررالحکم دارد. این کتاب شامل ۱۳۶۲۸ حکمت از سخنان امیرالمؤمنین علیه السلام است که در سی فصل تدوین شده؛ اما آنچه امروزه از این کتاب در دسترس است ۲۹ باب از سخنان امیرالمؤمنین علیه السلام است و باب سی ام در نسخه های خطی موجود، نیست؛ ظاهراً باب سی ام آن حکمت هایی از دیگر ائمه معصوم علیهم السلام نقل کرده بوده که علامه مجلسی برخی از آن ها را در بحار الأنوار نقل کرده است.

نویسنده در مقدمه، کتابش را «عیون الحکم والمواعظ وذخیرة المتعظ والواعظ» نام نهاده و انگیزه خود را چنین شرح داده است:

«آنچه مرا واداشت تا سخنان حکمت امیرالمؤمنین علیه السلام را در کتابی جمع کنم، این بود که شنیدم جاحظ از اینکه یک صد سخن نغز آن حضرت را جمع کرده، به خود می بالیده است».

وی از اینکه جاحظ به اندکی از آنهمه راضی شده، اظهار شگفتی کرده است. سپس می نویسد:

«برخود لازم دیدم که شماری از جملات گران سنگ و مهم امام علیه السلام را گردآورم...؛ گزینش من، دربرگیرندۀ آن دسته از سخنان بلیغ، موعظه ها، آداب، دعاها، اوامر و نواهی آن حضرت علیه السلام است که اندیشۀ سخن سنجان و زبان نغزگویان از هماوردی با آن ها عاجز است... هدفم از گردآوری این مجموعه، آن است که رهنمونی باشد برای نجات پایبندان به تکلیف و چراغی باشد فراراهِ جویندگان هدایت...».

ساختار کتاب، الفبائی است و احادیث بر اساس حرف اول در ابواب مختلف کتاب جایگزین شده اند؛ هر بخش شامل فصول مختلف است و تعداد حکمت ها در ابتدای هر فصل بیان شده است. هر فصلی دارای عنوانی است که نشان از حسن سلیقۀ نویسنده دارد.

به عنوان نمونه بخش اول که بر اساس حرف الف است شامل نوزده فصل می باشد که هر فصل دارای عناوینی همچون «فی حرف الألف بلفظ أربعة»، «فی حرف الألف بلفظ الأمر فی خطاب المفرد»، «فی حرف الألف بلفظ الأمر فی خطاب الجمع»، «فی حرف الألف بلفظ إیّاک للتحذیر» و ... است.

منابع عیون الحکم والمواعظ

واسطی در مقدمۀ خود، برخی از مصادر خود را بدین ترتیب نام برده است:

نهج البلاغه سید رضی (م ۴۰۶ق)، آنچه از سخنان امیرالمؤمنین جاحظ جمع کرده (م ۲۵۵ق)، دستور معالم الحكم ومأثور مکارم الشیم از ابو عبدالله محمد بن سلامه (م ۴۵۴ق)، غررالحکم و درر الکلم از آمِدی (م ۵۱۰ یا ۵۵۰ق)، المناقب خوارزمی (م ۵۶۸ق)، منثور الحكم (ظاهراً از ابن جوزی متوفای ۵۹۷ق)، الفرائد والقلائد اسفراینی (م ۴۸۸ق)، الخصال شیخ صدوق (م ۳۸۱ق).

و افزوده است که برشماری تمام مصادر مورد استفاده و ذکر اسناد احادیث، طولانی و موجب ملال خواننده می شود.

تلخیص عیون الحکم والمواعظ

کتاب به قلم احمد بن محمد بن خلف با عنوان «المحکم المنتخب من عیون الحکم» خلاصه شده که نسخه ای از آن در مکتبۀ جامعۀ قرویین فاس موجود است که تاریخ کتابت ۱۱۵۲ دارد.

چاپ های عیون الحکم

۱- چاپ ضمن ناسخ التواریخ میرزا محمدتقی کاشانی مشهور به سپهر، ۱۳۹۶ق، تهران؛

مرحوم سپهر کتاب های مختلفی در کتابش نقل کرده است؛ از جمله بخش زیادی از کتاب عیون الحکم را بدون اشاره به  نام کتاب عیون الحکم. این بخش از عیون در جلد پنجم (۲۵۹-۳۸۶) و ششم (۲-۵۲۹) ناسخ التواریخ قرار گرفته است.

۲- تحقیق حسین حسینی بیرجندی، دارالحدیث، ۱۳۷۶ش، قم.

۳- تحقیق مؤسسۀ بعثت قم، بنیاد بعثت، ۱۴۳۲ق، تهران. از ویژگی های این چاپ می توان موارد زیر را برشمرد:

الف) مقدمه ای مفصل در معرفی نویسنده کتاب عیون الحکم والمواعظ؛

ب) معرفی ۲۴ عنوان از کتاب هایی که پیش از واسطی در خطب و کلمات حکمت امیرالمؤمنین علیه السلام نگاشته شده اند؛

ج) استدراک باب سی ام کتاب بر اساس نقل علامه مجلسی در بحار الأنوار؛ چراکه این بخش در نسخه های متأخر از علامه مجلسی نیست؛ این ملحقات افزون بر بیست صفحه از کتاب را شامل است.

د) تخریج مصادر احادیث، و شماره گذاری جملات عیون الحکم بر اساس غررالحکم آمدی در پایان هر مجلد.

ﻫ) فهرستی الفبایی از تمام احادیث نقل شده، در پایان هر جلد.

و) احادیث در دو ستون و همه اعراب گذاری شده اند؛

ز) استفاده از سه نسخه خطی زیر:

۱- نسخۀ كتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی، قم، شماره ۴۴۴۰، کتابت علی بن یوسف قدسی، به سال ۸۹۲ق؛

۲- نسخۀ كتابخانۀ آستان قدس رضوی، شماره ۶۸۲۱، کتابت میرشریف به سال ۱۰۲۷ق؛

۳- نسخۀ کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شماره ۱۲۷۹، به تاریخ ۱۰۷۱ق؛

ح) عدم توجه به نسخۀ چاپی ناسخ التواریخ.

می توان به ویژگی های چاپ بنیاد بعثت، فونت و کاغذ چشم نواز و حجم خوش دست کتاب را نیز اضافه کرد.

منابع

مقدمۀ چاپ بنیاد بعثت؛ «نقدی بر عیون الحکم والمواعظ وذخیرة المتعظ والواعظ» نوشتۀ محمد کاظم عبداللهی (مجله نهج البلاغه، شماره اول)

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی