معناشناسي «راسخان در علم» با تأکيد بر کاربرد روايي
محمد اسعدي ۱
چکيده
در نوشتار حاضر، ضمن بررسي لغوي و مطالعه کاربردهاي قرآني و روايي مفهوم «راسخان در علم»، بر دو وجه ايجابي و سلبي در اين مفهوم تأکيد شده است. رسوخ در علم، براساس وجه ايجابي، به معناي ژرفانديشي و اتقان دانش و آگاهي است که در ابعاد مختلف فهم آيات نقش دارد؛ اما براساس وجه سلبي از رسوخ در علم، معناي پايبندي به علم و يقين و پرهيز از تزلزل فکري و ترديد و تعدي به عرصههاي ناپيمودني در شناخت حقايقي چون کنه ذات الهي به ذهن ميآيد. اين تفکيک در تفسير آيه هفتم سوره آل عمران ـ که دو قول عطف و استيناف در آن به نزاع سختي انجاميده و مسأله تأويل متشابهات و عالمان به تأويل را دامن زده است ـ نقش مهمي داشته و روايات گوناگون در تفسير آيه و پيرو آن، تفاسيري را که دو وجه ساختاري و معنايي براي آيه در نظر گرفتهاند، تأييد ميکند. در حوزه مصاديق راسخان در علم نيز اين دو گونگي معنايي مؤثر خواهد بود.
کليد واژهها: راسخان در علم، متشابهات، تأويل، آيه هفتم سوره آل عمران.
درآمد
شناخت معناي «راسخان در علم»، بهطور خاص در آيه هفتم سوره آل عمران به مثابه مفهومي کليدي در فهم اين آيه و حوزه تأويل نقش مهمي دارد. آيه مزبور از جمله آياتي است که به دليل وجوه ساختاري و معنايي آن عرصه مباحثات پر دامنهاي در ميان مفسران مکاتب مختلف بوده است. بحث دانش تأويل و بهطور خاص، تأويلپذيري يا تأويلناپذيري متشابهات با معناشناسي اين واژه مرتبط است. از عوامل اصلي گسترش دامنه بحث در اين باره، روايات زيادي است که بهطور ويژه در منابع شيعي در تعيين مصداق اين واژه نقل شده است. از اين رو، پژوهش در اين باره در پرتو شواهد گوناگون، بويژه با تأمل در روايات مورد نظر، در شفاف شدن فضاي مباحثات مؤثر خواهد بود.
1.* استاديار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.