مصائب النواصب

در رد کتاب نواقض الروافض ميرمخدوم شريفی

سيد نور الله حسينى مرعشى شوشترى مشهور به شهيد ثالث (م ۱۰۱۹ق) مصائب النواصب در رد کتاب نواقض الروافض ميرمخدوم شريفی (م ۹۸۸ يا ۹۹۵).

تسلط قاضی در دفاع از تشيع، دقت وی در پاسخگويی به شبهات، بکار بردن روش های جدلی ، و اعتقاد وی به اعتدال علمی و عقيدتی از مهم ترين ويژگی های قاضی شهيد است.

ميرمخدوم (گويا متولد ۹۴۶) در قزوين می زيسته و در سايه دولت صفوی تسنن خود را حفظ کرده و کمابيش به تقيه روزگار را می گذرانده است تا آنکه بعد از ظهور شاه اسماعيل دوم، به اجبار از ايران به کشور عثمانی گريخت و در آنجا مورد نوازش قرار گرفت. او کتاب نواقض الروافض را دربارۀ عقاید و عادات شیعه نگاشت و در آن به غلط به شیعه و علمای شیعه از جمله محقق کرکی تاخت.

کتاب نواقض دست کم دو تحرير مفصل و مختصر دارد که ظاهراً آنچه در اينجا از طرف قاضی نقد شده است تحرير مختصر آن است.

در برابر نواقض افزون بر مصائب النواصب، پنج رديۀ دیگر نوشته شده است.

کتاب مصائب به تناسب خود نواقض، شامل چند مقدمه و چند جُند است.

قاضی نورالله مقدمه کوتاهی نوشته و در حاشيه ای که بعداً تحرير کرده است می گويد که چون ميرمخدوم کتابش را به سلطان عثمانی تقديم کرده است، من هم کتابم را به سلطان صفوی يعنی شاه عباس تقديم می کنم.

قاضی در نخستين مقدمه خود، بحث را با نسب ميرمخدوم آغاز کرده و او را از فرزندان دختر مير سيد شريف جرجانی اديب مشهور می داند و به نکات ظريفی که ميرسيد شريف در مقدمه کتابش (شرح مفتاح العلوم) آورده و حکايت از تشيعيش دارد، اشاره می کند.

در ادامه اشاره دارد که بسياری از عالمانی که در ديار سنی می زيستند، در واقع شيعه بودند. و در این زمینه به سخن علامه حلی در منهاج الکرامه (ص ۶۷) استناد می کند.

مقدمه دوم درباره تعريف ايمان و اسلام است

مقدمه سوم درباره تعريف فرقه ناجيه است

مقدمه چهارم درباره تعريف صحابی از ديدگاه دو مذهب است

مقدمه پنجم در نقد اجمالی احاديث اهل سنت است.

در اين مباحث برخی از ديدگاه های ميرمخدوم نقل و سپس نقد شده و به مناسبت مطالبی هم از اين طرف و آن طرف نقل می شود.

مقدمه ششم که بسيار کوتاه است، دربارۀ روش استدلال شيعه به روايات اهل سنت درباره امام علی(ع) و اولاد ايشان است. قاضی در اين مقدمه، متنی را به فارسی در دو صفحه به نقل از پدرش آورده است.

مقدمه هفتم آن است که مذهب اماميه همان مذهب اهل بيت علیهم السلام است. در اينجا وی مروری بر مشکلات تاريخی شيعه دارد و اين که شيعه هميشه در پرده خفا بوده و با اين حال، استوار برجای مانده است. وی همچنین به نمونه هایی از تعصب علمای اهل سنت در برابر ديدگاه های شيعه اشاره می کند.

مقدمه هشتم دربارۀ حکم لعن و موارد آن است.

پس از اين مقدمه هشت گانه، قاضی مباحث کتابش را با تعبير «جُند» ادامه می دهد.

جند اول دربارۀ آياتی است که ميرمخدوم آنها را به عنون دليل فضل صحابه به طور عموم ارائه کرده است.

جند دوم درباره احاديثی است که ميرمخدوم در همين زمينه به آنها استناد کرده ‌است.

جند سوم در رد ادله ای است که ميرمخدوم درباره حقانيت خلفای سه گانه در مستولی شدن بر احکام خدا پس از رحلت رسول(ص) به آنها استناد کرده است. در این بخش صاحب نواقض، تشيع امامی آل بويه را نفی می کند و می‌گويد هيچ سلطان امامی تا زمان ما نبوده است. قاضی در برابر مطالبی درباره آل بويه و ديگر سلاطين امامی مذهب مانند خدابنده ارائه می کند.

جند چهارم درباره تناقضات موجود در نسبت ها و اتهاماتی است که وی متوجه برخی از عقايد خاص اماميه کرده است. از جمله بحث تقيه، بحث ازدواج ام کلثوم با عمر، بحث رجعت، بحث درباره مفهوم عصمت نزد شيعيان، برخورد عثمان با قرآن، تکليف سنيان در روز قيامت از ديد شيعه، رد کردن احاديث کتب صحاح سنی، ثواب زیارت امام حسين(ع) (نقد روایت شیخ طوسی)، سختگيری شيعيان در عدالت و کاهش نماز جماعت در ميان شیعه، و شبهاتی دربارۀ امام زمان علیه السلام.

جند پنجم درباره نسبت‌هايی است که ميرمخدوم آنها را عادات زشت شيعيان می‌داند. اتهام نخست وی آنکه شیعه به جای نمازهای واجب، لعن بر صحابه و زوجات رسول (ص) می کنند؛ دیگر اینکه شیعه برای رفع بلا و بيماری و فقر، معتقدند که اگر هفتاد بار فلان را لعن کنند، اوضاع نابسامانشان درست می شود؛ دیگر اینکه شیعه معتقدند که همه معاصی و گناهانشان با حب علی و بغض مخالفين پاک می شود؛ دیگر اینکه شيعيان، نوروز را که يک عيد جاهلی است و عيد غدير را از عيد فطر و قربان مهم تر می شمرند.

از ديگر عاداتی که ميرمخدوم از آن به عنوان عادت بد شيعيان ياد می کند، برگزاری عيد بابا شجاع الدين (جشن قتل عمر) است.

قاضی می گويد: هيچ يک از علمای اماميه فتوای به آنچه در کاشان می‌گذرد، نداده است. اينها کارهايی است که افراد جلف و سبک کرده از خودشان در می‌آورند. اين قبيل بازی ها را سنی ها هم علیه شیعه در بغداد انجام می دادند.

اشکال بعدی درباره سبک سوگواری شيعيان در عشر اول محرم و مکروه دانستن روزۀ عاشوراست.

قاضی درباره روزه روز عاشورا می گويد: نه تنها دليلی بر استحباب روزه عاشورا نداريم که شاهد داريم اين کار از بدعت های قاتلان حسين است. چنانکه صاحب قاموس که خود سنی است در کتاب سفر السعاده می گويد: ائمه حديث گفته اند که سرمه زدن روز عاشورا بدعتی است که قاتلان حسين درست کردند (سفرالسعاده:۱۴۲).

جند ششم اختصاص به برخی از مطالب کفريات دارد که شماری از فقهای سنی به آنها فتوا داده اند.

ترجمه های مصائب

ترجمه محمد تقی حسینی در سال ۹۹۵ با عنوان ناصب النواصب؛
ترجمه محمدعلی مدرسی چهاردهی، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۲۳ش / ۱۳۶۴ق.

چاپ مصائب النواصب

انتشارات دلیل ما تنها چاپ این کتاب را به تحقیق قیس العطار در سال ۱۴۲۶ق منتشر کرده است. محقق مقدمه ای نسبتا طولانی در معرفی قاضی و کتاب وی نگاشته و با استفاده از نسخه های معتبر آن را در دو جلد به سامان رسانده است.

منابع:مقالۀ مروری بر مصائب النواصب از رسول جعفریان (سایت کتابخانۀ تخصصی تاریخ اسلام)؛ lib.ir

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی