در کرسی ترویجی «سبک زندگی رسول خدا با همسرانش» در جامعة الزهراء(س) با حضور نویسنده کتاب و دو تن از ناقدان مطرح شد:
از ظلم به حضرت خدیجه در منابع روایی تا نگاه اعتدالی در برخورد پیامبر(ص) با همسران
به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) فرزانه حکیمزاده، نویسنده کتاب «سبک زندگی رسول خدا با همسرانش» ۱۸ اسفندماه در کرسی ترویجی نقد این کتاب که از سوی معاونت پژوهش جامعة الزهراء(س) برگزار شد گفت:
انگیزه تالیف این اثر به بیش از ۱۲ سال قبل باز میگردد و چون علاقه زیادی به رفتار پیامبر در زندگی خانوادگی داشتم و از طرفی چون شبهات زیادی نیز در مورد این مسئله وجود داشت به آن پرداختم.
وی افزود: کارهایی از قبل در این زمینه شده بود ولی تحلیل در آن وجود نداشت لذا با نظارت برخی استادان و حمایت آنان وارد این تالیف این اثر شدم.
رفتار پیامبر بر مبنای اخلاق دینی است؛ در این کتاب تلاش کردهام که رفتاری متعادل از پیامبر لحاظ شود، همه ما باید از سطح عواطف غریزی بالاتر برویم و به غرایز جهتدهی کنیم تا تربیت صورت بگیرد و مبنای دینداری نیز همین است.
حکیمزاده بیان کرد: تالیف این اثر، حدود ۵ سال زمان برد و از کتبی مانند؛ طبقات و مصنف عبدالرزاق و ... بهره بردم و از آثار متاخر استفاده نکردهام لذا همه گزارشات از خود کتب متقدم استخراج شده و عناوین نیز از هیچ کتابی گرفته نشده است؛ حتی در حد دو صفحه نیز از جایی گرفته نشده و ترجمه و تحلیل آن، توسط بنده انجام شده است و نوآوری نیز در آن کم نیست.
وی افزود: گستره علمی و نوآوری از جمله ویژگی این اثر است؛ چون آثار نوشته شده در این زمینه کم نیست و فقط ۱۶۵ کتاب در کتابخانه آستان قدس وجود دارد اما نگاه اعتدالی به زندگی پیامبر(ص) در این آثار نبود و من سعی کردهام که این نگاه اعتدالی در زندگی پیامبر(ص) را از گزارشات کشف کنم زیرا اهل سنت و شیعه در این مسئله دچار افراط و تفریطهایی شدهاند.
حکیمزاده بیان کرد: پرهیز از خلط مباحث کلامی و تاریخ و تقدم تحلیل بر نقد، تاکید بر تمرکز موضوع و عدم خروج از متن و بیان برخی مسایل خصوصی زندگی پیامبر(ص) و نقد آن از دیگر ویژگیهای این اثر است؛ زیرا منابع شیعه و اهل سنت در این عرصه دچار افراط بسیار زیادی بودند ولی دو نتیجهگیری در این زمینه داشتم که یکی پاسخ به شبهات مطرح از سوی مستشرقان و دیگری بیان مسایل مورد ابتلای همه خانوادهها تا الگویی متعادل از روابط همسران در همه زمینهها استخراج کنم و ترسیم چهرهای متعادل از پیامبر صورت گیرد و در این راه علاوه بر روایات و منابع تاریخی از منابع تفسیری نیز استفاده کردهام.
در منابع اهل سنت خیلی به حضرت خدیجه ظلم شده و به عایشه اهمیت داده شده لذا به دفاع از خدیجه(س) پرداختهام.
در ادامه حجتالاسلام و المسلمین حسین بستان در نقد این اثر گفت:
ورود مولف به این مسئله جالب و جذاب است و قلم نوشتاری مولف نیز روان و شیوا است و باعث عدم خستگی انسان میشود البته ذات این موضوع نیز جذاب است و به جذابیت کتاب کمک کرده است.
وی افزود: مؤلف در ورود به هر بحث، روایات و مباحث تاریخی آغازشده و با ایجاد سؤال و مقدمه وارد مباحث شدهاند که این کار قابل دفاع و خوب است؛ در این مباحث به روایات و اسناد تاریخی برای پاسخ به سؤال و شبهه، جهتدهی شده است و معمولان نیز با نتیجهگیری از بحث خارج شدهاند.
بستان تصریح کرد: منابع مختلف و به خصوص اصلی که دیده شده همچنین عناوین و چینش و دستهبندی مباحث شامل رفتار سیاسی، فرهنگی، عاطفی و ... نشانگر زحمات مولف است.
وی افزود: در طرح بحث ناظر به شبهات و مسایل روز جامعه، حجم و سنگینی کار، مجالی به مولف نداده است که در خود طرح مسئله، مستندسازی بیشتر و قویتری داشته باشند و به دانش و تلقی عمومی بسنده شده است.
بستان عنوان کرد: مولف در بحث شبهات و در تحلیل یک رفتار و سخنی از پیامبر، تحلیل روانشناختی ارایه داده ولی استنادات پررنگ نیست و به نظر روانشناسان به صورت مستند اشارهای نشده و به صورت کلی با تعبیر بیان روانشناسان این است کفایت شده است.
این ناقد اظهار کرد: تلاش مولف این بوده تا الگویی در زمینه شیوه همسرداری پیامبر ارائه دهند ولی به نظر میرسد این هدف نمود زیادی پیدا نکرده است و جا داشته است تا بیشتر تبیین شود؛ زیرا مولفههای اصلی این الگو معرفی نشده است تا یک فرد به صورت ملموس بداند در برخورد با خانواده چه رفتاری باید داشته باشد.
بستان با بیان اینکه کتاب خوب و دقیق نوشته شده است تصریح کرد: در بحث ازدواج موقت نگاه محدودی نسبت به آنچه در فقه مطرح شده بیان شده در حالی که نباید ضیقی نسبت به فقه مطرح شود.
وی افزود: در کتاب بیان شده که در دوره صدر اسلام زنی که شوهر از دست میداد به علت گرمی هوا و مشکلات اقتصادی بلافاصله بعد از عده ازدواج میکردند در صورتی که به نظر میآید این مسئله با روایات دیگر در تنافی و تضاد است.
بستان بیان کرد: برخی موضوعات تاریخی و آیات در برخی صفحات بهدرستی بیان نشده است همچنین داستان سه ماه قهر پیامبر(ص) با برخی همسران با تاریخهایی که ذکر شده است همخوانی ندارد.
وی افزود: در مورد آیات اول سوره تحریم که در مورد چه کسی نازل شده و آن سِر و راز چه بوده است علاوه بر وجوه ذکر شده وجه سومی نیز در روایات آمده است که در این کتاب به آن اشاره نشده است و آن ازدواج موقت پیامبر با زن دیگری بوده است که یکی از همسران مطلع شد و آن زن این کار را حرام میدانست ولی پیامبر فرمود: جایز است و به کسی این مسئله را نگو ولی آن زن رازداری نکرده و آن را فاش کرد.
این ناقد عنوان کرد: در ترجمهها با اینکه خوب است اما در برخی صفحات از جمله ۱۹۰ تعبیر ممثل را به مصور معنا کرده است در حالی که معنای این واژه مجسمشدن و نه تصویر است یا در ترجمه برخی عبارات دیگر نیز این نقص وجود دارد.
بستان اظهار کرد: اعرابگذاریها به خصوص در روایات نیز دچار مشکل است و باید بازبینی عمومی در این مسئله صورت بگیرد.
در ادامه زهرا روحاللهی امیری در نقد این اثر گفت: رفتارشناسی و سیره بحثی جدی در دنیای امروز است زیرا همه انسانها به دنبال الگوی رفتاری هستند از اینرو پرداختن به زندگی پیامبر(ص) برای ارایه الگو بسیار مفید و لازم است.
وی با بیان اینکه تتبع خوبی در کتاب وجود دارد و در تمامی موضوعات سبک و سیره سراغ مستندات رفتهاند و منابع تاریخی، فقهی، حدیثی و تفسیری مستقیم و زیادی را داشتهاند که جای تقدیر دارد.
امیری با اشاره به برخی مشکلات روشی بیان کرد: در روش در قسمت معرفی منابع، به نظر میرسد که خروج از موضوع داشته است؛ گاه وارد نقد مطلب از منابع شدهاند در حالی که صرفا باید میفرمود از چه منابعی استفاده شده است زیرا برخی تحلیلها در نقد منابع دچار اشکال است مثلا کتاب روایی بخاری را نقد کردهاید در حالی که این کتاب مسند است و میزان روایات افراد را نشان میدهد.
وی افزود: در کتاب علمی، اگر عنوان، عنوان سبک و رفتار باشد به نظر میرسد جایی برای پاسخگویی به شبهات وجود ندارد و مطالب باید به گونهای باشد که خود به خود به شبهات پاسخ داده شود نه اینکه عنوان شبهه مطرح و در مقام پاسخگویی برآییم.
روحاللهی امیری ادامه داد: مولف نباید با آیا و اما و اگر نتیجه را به خواننده القاء کند؛ خواننده با دلیل و متقن باید نتیجه را بپذیرد نه اینکه برای هر مطلب روایتی بیان کنیم و برای پذیرش خواننده یکسری مسایل اعتقادی و وعظ و خطابه مطرح شود در این صورت خروج از مسایل علمی است.
وی افزود: در کارهای علمی ابتدائا باید روش کار خود را که تاریخی، تفسیری، تحلیلی و ... است روشن کنیم البته اگر این روش ذکر نشد محتوا بیانگر این مسئله است و مولف باید در کل بحث ملتزم به روش خود باشد که در این کتاب تداخل در روش وجود دارد به خصوص مطالب تفسیری زیادی مطرح شده که خارج از سیره و سبک است.
امیری عنوان کرد: در مباحث علمی باید جایگاه علمی آن دانش را اثبات کنیم و نویسنده دور از ارزشگذاری و داوری باید متن دقیق علمی را معرفی کند به خصوص در مسایل تاریخی زیرا تاریخ با ارزشهای ما گره خورده است لذا در بیان علمی باید جلوی احساسات و عواطف گرفته شود و با دلیل علمی، مخاطب اقناع شود.
وی افزود: در خصوص عایشه و رفتار وی، نوع گرایشات شخصی مولف واضح و شفاف قابل ملاحظه است؛ مثلا در برتری و فضیلت حضرت خدیجه بر عایشه با آیا و اما و اگر، خیلی راحت جبههگیری شده است در حالی که خیلی راحتتر با دلایل تاریخی میتوان این مسئله را ثابت کرد.
روحاللهی امیری با اشاره به برخی ایرادات محتوایی بیان کرد: در استنادات باید تراز منابع رعایت شود زیرا برخی منابع به لحاظ ارزش کمتر از منابع دیگر هستند همچنین باید در بیان مطالب دلایل تاریخی و استنادات آن ذکر شود ضمن اینکه از برخی کلمات نامانوس نیز استفاده شده است.
وی افزود: در بحث عاطفه، عاطفه به دو بخش غریزی و اخلاق دینی تقسیم شده و آورده شده که مبنای عاطفه پیامبر مبتنی بر اخلاق دینی است در حالی که باید این تحلیل با استدلال بیان میشد زیرا پیامبر وقتی از مقام انسانی به الهی عروج داده شود الگوبرداری از پیامبر(ص) معنا نمییابد؛ باید رفتار و سبک و سیره پیامبر را طوری جلوه ندهیم که مردم تصور کنند وقتی همه رفتارهای پیامبر جنبه خدادادی دارد چگونه می توان الگو گرفت.
این محقق اظهار کرد: تعدد ازدواج پیامبر به لحاظ تاریخی اهمیت دارد از این رو بنده نظرات برخی مفسران را در این مورد دیدهام؛ در کتاب آمده است که بعد از آیه تحریم، پیامبر در تعدد ازواج آزاد بودند و نظر شیخ طوسی را به عنوان موید آورده است و این نظر را بر اکثر مفسران تعمیم داده در حالی که دیدگاه علامه طباطبایی، جوادی آملی و ... این نیست. و شیخ طوسی نیز ذکر کرده که نظر عامه این بوده ولی نظر شیعیان خلاف این مسئله است.
حکیمزاده در پاسخ به نقدها اظهار کرد: نقدها در مورد ترسیم الگو، استنادات و ... مورد قبول است و در چاپهای بعدی اصلاح خواهد شد همچنین ازدواج بلافاصله بعد از عده برای خود من هم سؤال بوده است که بیشتر باید تامل کنم.
وی افزود: در مورد افشای سر در سوره تحریم ۵۰ تفسیر شیعه و سنی را دیدم ولی وجه سومی را که ناقد محترم فرمود در این منابع ندیدم لذا قابل اشاره نبود.
حکیمزاده در مورد رفتار غریزی و عاطفی پیامبر گفت: جمله من این است که رفتار پیامبر بر مبنای اخلاق دینی است؛ در این کتاب تلاش کردهام که رفتاری متعادل از پیامبر لحاظ شود و این حرف دقیقی است که همه ما باید از سطح عواطف غریزی بالاتر برویم و به غرایز جهتدهی کنیم تا تربیت صورت بگیرد و مبنای دینداری نیز همین است.
وی افزود: در زمینه ارزشگذاری با دلایل متقن نیز عرض میکنم که این کتاب میان رشتهای است و صرفا تاریخی نیست؛ در واقع تاریخی تربیتی است لذا سعی شده برای کاربردی بودن ارزشگذاری شود بنابراین متن تاریخی بیان شده ولی اگر قرار بود نتیجهگیری و تحلیل نداشته باشد مانند کتب دیگر بود ضمن اینکه مگر ممکن است کسی کاری انجام بدهد ولی گرایشی نداشته باشد.
حکیمزاده ادامه داد: در منابع اهل سنت خیلی به حضرت خدیجه ظلم شده و به عایشه اهمیت داده شده لذا به دفاع از خدیجه(س) پرداختهام.