ترک احسان نابجا (۴)
وَ ألبِسْنِي زِينَةَ المُتّقينَ في... [ترک] الإفضالِ على غَيرِ المُستَحِق.[۱]
صحبت در تبیین این فراز نورانی به اینجا رسید که آیا نیکی کردن به کسی که سزاوار نیکی نیست، ارزش است یا ضد ارزش؟
طبق دسته‌ای از روایات که به طور مطلق سفارش به نیکی می‌کردند، نیکی به این افراد نیز ارزش است؛ ولی در دسته‌ای دیگر از روایات تصریح شده که نیکی کردن اختصاص به کسی دارد که اهلیت آن را دارد، پس نیکی به این افراد، ضد ارزش است.
دسته سوم از روایات، روایاتی بود که بر جمع‌بندی میان دو دسته قبل دلالت داشت. یک جمع‌بندی را در جلسه قبل بیان کردیم و اینک نوع دوم جمع‌بندی و آن این است که مقصود از روایات دسته اول، نیکی کردن به همه افراد غیر از اشرار با هدف تملق‌گویی و ستایش است؛ و مقصود از روایات دسته دوم، نیکی کردن به غیر آنهاست.
در روایتی از امیر مؤمنان (علیه السّلام) چنین نقل شده است:
إذا أحسَنتَ عَلَى اللَّئيمِ و تَرَكَ بإحسانِكَ إلَيهِ.[۲]
هر گاه به فرومايه نيكى كنى، در پاسخ به خوبى‌اى كه به او كردى، تو را بدى رساند.
یا در روایت دیگری از امام صادق (علیه السّلام) چنین نقل شده است:
أوحَى اللَّهُ تَعالى إلى موسى عليه السلام: كما تَدينُ تُدانُ، وكما تَعمَلُ كذلكَ تُجزى، مَن يَصنَعِ المَعروفَ إلَى امرِئِ السَّوءِ يُجزى شَرّاً.
[۳]
خداوند متعال به موسى عليه السلام وحى فرمود: از هر دست بدهى از همان دست پس مى‌گيرى و هر گونه عمل كنى، به همان‌سان پاداش مى‌گيرى؛ هر كس به آدم بد، خوبى كند پاداش بد مى‌بيند.
بنا بر این، به افراد پست و فرومایه نیز نباید احسان کرد، زیرا در برابر این احسان، به انسان بدی می‌رسانند.
