شيوه گردآورى و تحقيق

اساس كار در اين مجموعه، شيوه چهارم ارتباط ميان حديث و مَثَل است . سعى كرده ايم مَثَلهاى رايج و غير رايج را از حكمتها برگيريم و حتى الامكان مَثَلهاى رايج را بياوريم. مَثَلهايى انتخاب شده است كه ميان آنها و حديث رابطه اى آشكار وجود داشته است.
اگر مَثَل يا حديثى و يا رابطه ميان آنها نيازمند توضيحى بوده، آن توضيح آورده شده است . مأخذ اين توضيحات نيز از ميان منابع اصلى امثال و حكم گزينش شده است.
اساس كار ، آوردن مثلهاى فارسى رايج در ميان مردم بوده است، جز در موارد اندكى كه برخى از عبارتهاى عربى همچون مَثَلهاى فارسى در ميان فارسى زبان رايج بوده است ؛ مانند: خَيرُالامورِ أوسطُها .
كتاب بر اساس الفباى مَثَلها تنظيم يافته است ، سپس در ذيل هر مَثَل ، به حديث مرتبط و ترجمه و مأخذ آن اشاره شده است .
در تدوين اين كتاب، كتابهاى مرجع در امثال و حِكَم فارسى و محاورات عاميانه فارسى بررسى شده است. براى اين كار ، نخست مَثَلهايى كه احتمال داده مى شد از حديث اقتباس شده باشد و يا يافتن نظير آن در مجموعه هاى حديثى ممكن بود، گردآورى شد . سپس با جستجو در كتابها و نرم افزارهاى حديثى ، احاديث مناسب براى آنها آورده شد. براى اين كار ، نخست متون مرجع و سپس پژوهشهاى جديد بررسى شد. در پانوشت و كتابنامه به منابع استفاده شده اشاره شده است.
پيش از مطالعه كتاب اشاره به چند نكته لازم مى نمايد :

2 . پاره اى از مَثَلها كه در سخنان اهل بيت عليهم السلام با لفظ «مَثَل» و مانند آنها آمده است ؛ مانند: مَثَلُ أهلِ بَيتِى مَثلُ سَفينَةِ نُوحٍ ... ^۱ اين گونه از مثل در اصطلاحات ادبى «تشبيه» نام دارد . ^۲
3 . برخى از مَثَلها حكمتهاى موجود در سخنان اهل بيت عليهم السلام بوده اند و نويسندگان از آنها به عنوان جملاتى كه سزاوار مَثَل شدن اند ، سود جسته اند ؛ مانند : آفةُ الحَديِثِ الكِذبُ ؛ ^۳ يعنى : آفت سخنگويى ، دروغ است.
4 . پاره اى از مَثَلهاى فارسى اقتباس از سخنان اهل بيت عليهم السلام بوده يا نظير آنها در سخن معصومان عليهم السلام وجود دارد . اين بخش خود به دو شيوه طرح شده است: شيوه نخست ، مَثَلهاى مكتوبى است كه در كتب ادبى يا مجموعه هاى امثال و حِكَم وجود دارد و در آنها مقدار كاربرد و رواج براى نويسندگان مهم نبوده است. شيوه دوم ، مَثَلهاى رايج در عرف خاص يا عام است كه نويسندگان فقط از آنها استفاده كرده اند.
برخى نويسندگان در آثارشان ، با توجه به تقسيم بندى بالا ، يك يا چند دسته از اين موضوع را بررسى كرده اند ، و برخى ديگر توجهى به اين زمينه ها نداشته اند و از هر دسته، بخشى را در آثارشان آورده اند.