جامع‏‌نويسان پيش از كليني - صفحه 8

الف . درآمد

اين مقاله ، در پاسخ به اين سؤال شكل گرفته كه : تكامل نگاشته هاى حديثى ، چه فرايندى را پيموده اند تا به صورت كتب اربعه ـ و به اصطلاح «جوامع حديثى متقدّم» ـ درآمده اند ؟ بنا بر اين ، به كاوش در كتب تراجم و رجال پرداخته شد تا كتبى كه با عنوان «الجامع» نگاشته شده اند ، شناسايى شوند . در اين ميان ، عناوين ديگرى نظير : «الفقه المكمّل» ، «ثلاثين كتب» ، «النوادر» و حتى «مشيخه» يافت شد كه ويژگى اصلى كتب جوامع يعنى «تبويب بر اساس موضوعات فقهى» را دارا بود . از اين رو ، اين گونه كتب نيز در زمره جوامع محسوب گرديد .
يكى از دلايلى كه به ما اجازه مى دهد تا «كتب ثلاثين» را از جمله كتب جوامع برشماريم ، تبويب كتاب الكافى است كه به تقليد از «كتب ثلاثين» پيشين ، نظير كتاب حسين بن سعيد ، در سى كتاب ، تنظيم شده است . شيخ طوسى در توصيف شيخ كلينى مى نويسد :
له كتب منها : الكافى يشتمل على ثلاثين كتابا أوّله كتاب العقل و فضل العلم ، و كتاب التوحيد ، و كتاب الحجّة ... و كتاب الروضة آخر كتاب الكافى . ۱

ب . پيشينه پژوهش

پيش از اين پژوهش ، سلسله مقالاتى با عنوان «تحقيق درباره كتاب الكافى» به خامه آية اللّه محمّد واعظ زاده خراسانى در ماه نامه نامه آستان قدس به چاپ رسيده است . ۲ در آن مقاله هاى پياپى ، شمارى چند از جوامعى كه پيش از الكافى ، به رشته تأليف در آمده اند ، معرفى شده است . اين پژوهش ، با الهام از آن نوشتار و براى تكميل و توسعه آن ، انجام شده است .

1.رجال الطوسى ، ص ۲۱۰ .

2.ر.ك : نامه آستان قدس ، ش ۲ ـ ۱۲ ، دى ۱۳۳۹ ـ خرداد ۱۳۴۱ .

صفحه از 46